Nui nā moʻolelo e pili ana i nā wahi like ʻole. Ua haʻi moʻolelo nā kūpuna, nā aliʻi, nā
kānaka āpau i nā moʻokūʻauhau o
nā ʻāina like
ʻole. ʻO kēia
mau pūʻulu, na
lākou i hoʻomau
i nā moʻolelo o
ko lākou mau
ʻāina, i mea e
maopopo ai nā
kuleana o ke
kanaka a me ka
ʻāina, a e hoʻomōhala i nā
kumu e noho ai i ka ʻāina. Mālama ʻia nā pilina a me nā inoa ʻāina kekahi. ʻO ia ke kumu e hoʻomanaʻo ai kākou i nā inoa o nā mōʻī, nā kāhuna, a me nā kiaʻi, no ka ʻauamo ʻia e nā hanauna hou. Ke ola nei kēia mau moʻolelo i ko
kākou noho paʻa ʻana i nei pae ʻāina. Inā nalowale nā inoa, nā moʻolelo iā kākou, e nalohia ka ʻuhane o ka ʻāina. E noiʻi i nā moʻolelo a e ulu ka hoi o ka poʻe Hawaiʻi.
I kou kipa ʻana i kekahi ʻāina, maopopo iā ʻoe kona moʻolelo? ʻO wai nā inoa o ka poʻe i noho i laila? He aha ke kumu i kipa pinepine ʻia ai? ʻO Waimea kahi i hoʻohanohano ʻia no ka heʻenalu ʻana. Akā hewahinōhoʻiiainohoai ʻo kekahi kahuna kaulana. I
ka poʻi ʻana o kekahi nalu, lele ka ʻehukai, uhi i ka ʻāina, a ola. Pēlā nō nā moʻolelo. Ke hala aku ka manawa, pā ka poʻe kānaka i ka moʻolelo, uhi akula ia moʻolelo i ka ʻāina, a ola.
He kamaʻāina au no nā kapakai a me nā poʻina nalu mai Waialua a i Koʻolauloa, akā malihini wau i nā moʻolelo a me nā inoa kahiko o laila. Ke heʻenalu au i nā wahi like ʻole makemake wau e pili me ua ʻāina nei. ʻO Waimea koʻu wahi mua i heʻenalu ai ma kēia mau kapa kai. Loku ka mana i ke kahakai. Ua pā ka naʻau, akā ʻaʻole wau ʻike i ke kumu i ilihia ai ka
puʻuwai. ʻEiʻa: he wahi pana ʻo Waimea. I ke kalaiwa ʻana aku i Koʻolauloa, a iaʻu e māʻalo ana iā Three Tables ua kūkākūkā aʻela māua ʻo koʻu hoaaloha, ʻī aku kekahi i kekahi, “No ke aha lā i kapa ʻia ai kēia wahi ʻo Three Tables?” ʻAʻohe a māua pane i ia nīnau. No laila, ma kēia kōlamu nūpepa, e haʻi ʻia ana nā moʻolelo o kēia mau wahi. E hoʻomaka ma ka moʻolelo o Waimea, a laila i kēia mahina aʻe e haʻi ʻia ka moʻolelo o Three Tables (Rubber Duckies), a ma hope aku ʻo Shark's Cove a ʻo ka moʻolelo o Pipeline ka hope loa. Aia nō wau i ka heʻenalu a me ke kalaiwa i iamauwahiinālāāpaua ua kamaʻāina ʻole kēia mau moʻolelo iaʻu. No laila, makemake wau e hoʻokamaʻāina iā kākou a pauikekapaʻanaināinoa kahiko o ia mau wahi i lohe mau ʻia i kēia wā nei nō.
I ka noho mōʻī ʻana o Kahahana i Oʻahu, ua kiʻi ʻia aku ʻo Kaʻōpulupulu e kekahi ʻelele no ka hālāwai ʻana me Kahahana i Waikīkī. He kahuna kaulana ʻo Kaʻōpulupulu. E noho ana ʻo iaiWaimeamalunaoka puʻu ʻo Keanaloa. Ma kahi hoʻiinohoaiiuka,ua kūkulu ʻia ka heiau ʻo Puʻu o Mahuka e Kaʻōpulupulu. Eia ke kumu, inā e hoʻouka ʻia ke kaua i laila, hiki ke ʻike koke aku i ka ʻau waʻa e hōʻea ana mai kai mai, a mākaukau ka poʻe.
Ua hiki mai ʻo Kaʻōpulupulu i Waikīkī, a pūʻiwa ʻo Kahahana i ka noʻeau o Kaʻōpulupulu ʻoiai lāua e kamaʻilio ana. Lilo ʻo Kaʻōpulupulu i kahuna nui no Kahahana. A hala he mau makahiki, na Kahahana i hana ʻino i nā makaʻāinana a hele a kaumaha ʻo Kaʻōpulupulu. ʻO kona hoʻi akula nō ia i Waimea. Huhū maila ʻo Kahahana, no laila, ʻupu aʻe kona manaʻo e pepehi ʻia ʻo Kaʻōpulupulu. Ua kauoha ʻo ia i nā koa e hoʻokō i kona makemake. I ka lohe ʻana o Kaʻōpulupulu, hele pū me kāna keiki ʻo Kaulupuʻe ma Kāʻanaīʻau i ka lae ʻo Kaʻena. Na lāua e koho i ka make ʻana. Akā naʻe ua hopu ʻia nō lāua e Kahahana mā, a ua pepehi ʻia ʻo Kaulupuʻe ma mua o Kaʻōpulupulu. Iā Kaʻōpulupulu e nānā ana i ka make ʻana o kāna keiki, ua ʻī akula ʻo ia: “Inuikeahoamoeikekai!Nokekaikā hoʻi ua ʻāina.” A pepehi ʻia ʻo Kaulupuʻe.
Mai ka moʻolelo mai i aʻo mai ai i kekahi haʻawina, akā naʻe nui nā haʻawina i loko nei. I ka make ʻana o Kaulupuʻe mau nō kona ola i ka ʻāina. Ke poʻi nā nalu i ka ʻāina, e ʻike ʻia ana ʻo Kaulupuʻe. Na kēia moʻolelo e hoʻomanaʻo i ka pili ʻana o nā kānaka i ka ʻāina. Mai ka ʻāina mai ke ola, a e hoʻi nō kākou i ka ʻāina i ka make ʻana. A ʻike kākou i nā pilina i Waimea. ʻO ia hoʻi, pili nā inoa, nā kānaka, a me nā moʻolelo i ka ʻāina a e ola nō i ko kākou haʻi moʻolelo ʻana. He wahi heʻenalu ʻo Waimea... a he wahi pana kekahi.
© Kaimana Alexander 2019
