Ka Ulu Hoi

E like me ka puka ʻana a me ka napoʻo ʻana o ka lā, ma waena o ka mōʻaukala o ka honua poepoe, ala a hiolo nā aupuni ʻemepela nui. E like me ke aupuni ʻemepela ʻo Loma, e hiolo iho auaneʻi ke aupuni ʻemepela ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa. E kuʻu mau makamaka Hawaiʻi mai ka moku o Keawe a hiki i ka mokupuni ʻo Niʻihau, e hoʻomākaukau kākou no ka lā e hoʻihoʻi ʻia ai ke aupuni Hawaiʻi!

He lā kaulana ka lā 28 o Nowemapa, 1843, ʻo ia hoʻi ka Lā Kūʻokoʻa. Ma o ke pūlima ʻana i ka palapala kūkala ʻo Anglo-Franco, ua hōʻoia ʻia ke ea o Hawaiʻi e nā aupuni o Pelekane a me Palani. Mai ia lā a hiki i kēia lā e kāmau ʻia ai ke ea o Hawaiʻi. I loko nō o ka hoʻokahuli ʻia ʻana o ke aupuni Hawaiʻi i ka makahiki 1893, i loko nō o ka hoʻohui hewa ʻia ʻana i ka makahiki 1898, a i loko nō o ka noho mau ʻia ʻana e ʻAmelika Hui Pū ʻIa, kāmau ʻia nō ko Hawaiʻi ea i kēia lā. No ke aha? Aʻole i pūlima ʻia kekahi palapala kuʻikahi hoʻolilo ʻana e ke aupuni Hawaiʻi, a wahi a ke kānāwai kauʻāina, hewa nā hana a ʻAmelika Hui Pū ʻIa. Ua hōʻoiaʻiʻo ʻia kēia e nā ʻaha kauʻāina, eia naʻe, noke nō ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ka noho ʻana ma Hawaiʻi nei. O kēia noho mau ʻana ka pilikia, akā, ʻaʻole makemake ka poʻe ʻAmelika e haʻalele iā Hawaiʻi. No laila, pehea kākou e kipaku aku ai i kēia mau mea komo hewa? O ka pane, ʻaʻohe a kākou hana, ʻo ke kakali wale ʻana nō a hiolo ke aupuni ʻAmelika.

E kuʻu mea heluhelu, pehea kou manaʻo? Lōlō nō kā kēia mea kākau? E hiolo iho ana nō paha ke aupuni ʻAmelika? Aʻole loa! Ae, maliʻa paha, lōlō nō kēia mea kākau, eia naʻe, ua hiolo iho kēlā me kēia ʻemepela nui i ka wā mua. O ia hoʻi, ʻo ka ʻemepela USSR ʻoe, ka ʻemepela Loma ʻoe, ka ʻemepela Kepania ʻoe, ka ʻemepela Pelekania ʻoe, a pēlā aku. He aha nā kumu o koʻu manaʻo ʻana penei? Kohu mea lā, like pū nā kūlana luliluli ma loko o ʻAmelika me nā kūlana luliluli ma loko o kekahi mau ʻemepela ʻē aʻe i hiolo. Lehulehu nā kūlana luliluli o ia mau ʻemepela i hiolo. E hoʻohālikelike paha kākou i nā kūlana luliluli o ka ʻemepela Loma a me ka ʻemepela ʻAmelika Hui Pū ʻIa.

Nā pilikia hoʻokele waiwai: Ma loko o Loma ma mua o ka hiolo ʻana, nui ʻino ka mau ʻana o nā kaua me nā ʻāina like ʻole, pākela nō ka hoʻomauna, a ʻaneʻane pau ke kālā i ka lū ʻia. Nui nā ʻauhau, a emi ka waiwai o ke kālā. Ua hoʻonui ʻia ke kōwā ma waena o nā mea waiwai a me nā mea ʻilihune. Hūnā nā mea waiwai i kā lākou kālā i mea e ʻaloʻalo ai i i nā ʻauhau. I kēlā manawa nō hoʻi, i loko o ka ʻemepela Loma, ʻaʻole i lawa nā limahana i ka haʻahaʻa o ka uku a nā limahana. Like pū ia mau mea ma loko o ʻAmelika i kēia lā. Ua hoʻokumu ʻia ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ka makahiki 1776, ʻo ia hoʻi, he 245 makahiki aku nei. Ma loko o ia mau makahiki, ua kaua ʻo ʻAmelika me kekahi mau ʻāina ʻē no nā makahiki he 227! O ka waihona kālā ʻAmelika, nunui ka ʻaiʻē. I ka manawa o kēia kākau ʻana, he $28,910,528,250,994 ka nui o ka ʻaiʻē a ʻAmelika, a hoʻonui ʻia ma kahi o ka $22,719,400,000 kālā i kēlā me kēia makahiki! Oi loa aku ka nui o ke kōwā ma waena o nā mea waiwai a me nā mea ʻilihune i loko o ʻAmelika ma mua o ke kōwā o kēlā me kēia ʻāina ʻē. Uku ʻauhau ka hapa nui o ka poʻe ʻAmelika ma waena o ka 10-32% o kā lākou loaʻa makahiki (ʻo ka loaʻa makahiki ka puʻu kālā e uku mai ai i loko o hoʻokahi makahiki). ʻO nā mea waiwai, uku ʻauhau lākou ma waena o ka 0.1 - 3.27% o kā lākou loaʻa makahiki. Ma muli o ka uku haʻahaʻa a me kekahi mau kumu ʻē aʻe, ʻaʻole lawa nā limahana ma loko o ʻAmelika.

Nā pilikia lāhui: Ma ka ʻaoʻao komohana o ka ʻemepela Loma, ua noho ka lāhui Lākina, a ma ka ʻaoʻao hikina, ua noho ka lāhui Helene. Ua paio pinepine kēia mau lāhui ʻelua e pili ana i nā mea lāhui, nā moʻomeheu, nā mea haipule, a me nā mea kālaiʻāina. Ma muli o ia mau mea, ʻaʻohe lōkahi ma waena o ia mau lāhui like ʻole. Ua hoʻonui ʻia ka ʻāʻumuʻumu, a puka auaneʻi kekahi kaua. Nui nō ia mau pilikia ma waena o nā poʻe like ʻole. I kēia manawa, ma loko hoʻi o ʻAmelika, ʻike ʻia kēia mau pilikia like. E nui ana nō ka hilinaʻi ʻole o nā poʻe ʻAmelika kekahi i kekahi. E mau ana ka paio ʻana e pili ana i nā mea he nui. O ka mea kālaiʻāina, nui nō ka paio ʻana ma waena o ka ʻaoʻao Kemokalaka a me ka ʻaoʻao Lepupalika, a nui nō hoʻi ka hilinaʻi ʻole o kekahi mau kānaka he nui i ke aupuni ʻAmelika. O ka mea politika, nui nō ka paio ʻana e pili ana i nā ʻano me like ʻole, ʻo ka ʻōmilo ʻoe, ke kānāwai ʻoe, ka mea haleʻole ʻoe, ka maʻi Kolona ʻoe, a pēlā aku. O ka mea moʻomeheu, nui nō ka paio ʻana e pili ana i nā lāhui likeʻole, ka poʻe pae mai, a pēlā aku. Nui nō nā manaʻo likeʻole o nā poʻe haipule, a nui nō hoʻi nā manaʻo ʻino ma waena o nā ʻahahui haipule. I kēia manawa ma loko o ʻAmelika, pākela nō ka hilinaʻi ʻole kekahi i kekahi. E nui ana nō nā ʻōlelo makawela ma ka Facebook a me Twitter. E hū ana nō ka manaʻo ʻino i loko o nā poʻe ʻAmelika, a hoʻopahū auaneʻi kēia manaʻo ʻino i ke kaua kūloko.

Nā kaomi kālaiʻāina kūwaho: Nui nā ʻāina ʻē a me nā paio like ʻole i makemake i ka hoʻohiolo ʻana i ke aupuni Loma. O ia hoʻi, ka lāhui Germanic, ka lāhui Visigoth, ka lāhui Vandal, a me ka lāhui Hun. Lehulehu nō nā manawa a ia mau poʻe i hoʻouka kaua ai i ka ʻemepela Loma. Ua ʻaihue ia mau poʻe i nā mea like ʻole ma luna o nā ala hele kālepa o Loma. Ma muli o kēia, hoʻopōpilikia ʻia ka hoʻokele waiwai o Loma. I kēia manawa, e pōpilikia ana ʻo ʻAmelika i ko ʻAmelika mau paio like ʻole. E pōpilikia ana i ke aupuni Lūkia ma o nā lolo uila, a me ka pāpaho launa. E pōpilikia ana iā Kina ma o ka hoʻokele waiwai, a me ka lolo uila. E pōpilikia ana i nā poʻe limahaeweli, a e kaomi ʻia ana e ʻIlana a me Kōlea ʻākau.

ʻAʻole hiki ke wānana ʻia ka manawa pololei loa o ka hiolo ʻana o ʻAmelika hui pū ʻia, eia naʻe, he mau hōʻailona ikaika nā mea i ʻōlelo kūkā ʻia ma luna aʻe nei, ʻaneʻane paha ka hiolo. He aha ka hopena ma hope o ka hiolo? Maliʻa paha, e like me nā ʻāina o ka ʻemepela Loma (a me ka ʻemepela USSR), lilo nā moku ʻāina o ʻAmelika i mau ʻāina kūʻokoʻa. No laila, lilo paha ʻo Hawaiʻi he moku ʻāina kūʻokoʻa, e like me kona ʻano ma mua. Na wai e hoʻokumu i ke aupuni Hawaiʻi hou? Ma hope pono o ka hiolo, e loaʻa ana he wākiuma o ka mana kālaiʻāina. Eia naʻe, e hoʻokuʻupau ʻia ka mana kālaiʻāina e ke kiaʻāina a me ka ʻahaʻōlelo o kēlā manawa. Aʻole nō nāna e noho aupuni, na ka Hawaiʻi wale nō e noho aupuni.

E kuʻu mea heluhelu, maliʻa paha, e nānā pololei ana ka mea kākau i ka ʻōpua o ka ʻāina, a piliwi mai ʻoe, e hiolo auaneʻi ke aupuni ʻAmelika. Inā he ʻoiaʻiʻo, a laila, e noʻonoʻo nō paha kākou i nā mea a kākou e hana aku ai no ka hoʻomākaukau ʻana. No ka mea, i hākālia nō a napoʻo ka lā ma ke aupuni ʻAmelika, a huki ʻia ka hae Hawaiʻi i luna o ka hale aliʻi ʻo ʻIolani, e mākaukau nō kākou!

© Hoaloha Westcott 2022