ʻAʻohe Uʻi Hele Wale o Kohala
Kaʻula Kauikeaokea Krug
15 Kepakemapa 2021
Aloha nui kākou e nā ʻōlali hiwahiwa, mai ka moku kāʻili ao ʻo Lehua ā i ka moku kāʻili aupuni ʻo Hawaiʻi. ʻOiai kākou ma loko o nei wā ʻo ka noho palaualelo ʻana me ke kau mau ʻana o nā maka i ka papakaumaka lolouila, ʻaʻole pinepine ke kipa ʻana o kākou i nā makamaka aloha. Aia naʻe, ʻaʻole e poina nā ʻōlelo aʻo a nā kūpuna i waiho ai no kākou no ka ua mea ʻo ke kipa kūpono ʻana i ko haʻi hale me ka lako. ʻO ka mea ʻāpiki naʻe, pinepine ke kipa ʻia mai o kākou e ka poʻe malihini iā Hawaiʻi nei. A ʻo kekahi o lākou, ua malihini nō i ia loina ʻo ke kipa ʻana me ke aloha.
“ʻAʻohe uʻi hele wale o Kohala.” I ʻōlelo aʻo ia na kūpuna mā i ka malihini. ʻAʻole e hele wale i ko haʻi wahi me ka lawe ʻole aku i makana, i ʻai, a i mea e hoʻolako ʻia ai kahi hoʻokipa. I ʻole e lilo ke kipa ʻana i hoʻoluhi na ka poʻe hoʻokipa o luhi auaneʻi i ka pīnaʻi. E hele me ka lako e pānaʻi ai a e kaʻana ai hoʻi no ka hoʻokipa maikaʻi ʻia e ka mea hoʻokipa. ʻAʻole wale nō ia he ʻōlelo no ka hele ʻana i ka hale o kekahi kanaka. He ʻōlelo nō hoʻi ia no ke kipa ʻana i ka ʻāina malihini – he hale kanaka a he hale kanaka ʻole paha. Wahi a Tūtū Kakaʻe, “Pehea kou uʻi? E hele nō me ka lako.”
I ka lele ʻana mai o nā malihini he nui lehulehu i Hawaiʻi nei, kipa mai lākou me ka hao wale ʻana nō i ka waiwai o ko kākou kulāiwi. Me he manu kōlea lā e kōlea ana i kona inoa iho me ka ʻai pū ʻana i ka momona o kēia ʻāina ma mua o ka hoʻi ʻana aku i Kahiki. Eia naʻe, i kēia mau lā, ua pākeu ko lākou hoʻoluhi ʻana mai iā kākou i ko lākou lawe ʻana mai i ka haumia a me ka haukaʻe o Kahiki. ʻAʻohe nānā iki i ka maluhia o ko Hawaiʻi poʻe.
He nani ia, ʻike ʻia ka nui hoʻolako o ke kālā hoʻokipa malihini i ka waiwai kālā o Hawaiʻi akā ʻaʻole ia he mea e paʻi ai a paʻi me ke olakino o ko ʻoneʻi poʻe. ʻO ka maʻi COVID-19 ke kumu nui e ʻāpono ʻole ai ko ʻoneʻi poʻe i ke kipa ʻana mai o nā malihini mai ka ʻāina ʻē no ka mea, ua lilo ko ka malihini hōʻea ʻana i mea hoʻopōʻino iā kākou, nā kamaʻāina. He kipa hoʻoluhi kā lākou. ʻAʻohe a lākou pūʻolo makana uku pānaʻi e waiwai ai kākou. ʻAʻohe pūʻolo manaʻo aloha e hoʻomaluhia ana i ke olakino o koʻonei kanaka. ʻAʻole nō he launa me nā ʻōlelo kupuna kaulana o luna aʻe nei.
ʻAʻole e poina ke kuleana e kaʻa mau ana ma luna o ka malihini i ka wā e kipa ai i ko ke kamaʻāina wahi ōpū weuweu. E manaʻo ʻia ka mea hoʻokipa a me ka mea e luhi ai i ke kipa ʻana. E mahalo ʻia ka hoʻokipa ʻana a me ka hoʻolako ʻana o ke kamaʻāina ma o ka lawe ʻana i makana e pānaʻi ai no ka mālama kūpono ʻana mai. I kēia wā nei, ʻaʻole ana e pāpā ʻia ke kipa ʻana mai o nā malihini. ʻO ka ʻōlelo kauoha wale nō no kēia poʻe kipa, e kipa mai iā Hawaiʻi me ka pūʻolo manaʻo aloha e pono ai ka maluhia o nā kamaʻāina. ʻO ka hahai kānāwai hoʻomalu maʻi ka hana. Pale ʻia ka ihu me ka waha. Makaʻala ʻia ke kū kaʻawale ʻana. A, i loaʻa nō i ka maʻi, e kipa ʻole mai. ʻAʻole e poina ka ʻōlelo noʻeau o luna, no ka mea ʻo ia kekahi o nā ʻōlelo kahua o ka Hawaiʻi. E lawe mau i makana, e lawe mau i mōhai, a e lawe mau i ka ua mea ʻo ka lako i kahi malihini e paʻi ai a paʻi ke aloha. Aloha ʻāina kākou.
© Kaʻula Kauikeaokea Krug 2021
na ka Honolulu Advertiser