Ka Ulu Hoi

E nā hoa aloha o kēia ʻāina, e ala mai! Mai kēlā peʻa o Haʻehaʻe i Kumukahi, a ka mauna kilakila ʻo Haleakalā, a i ka makani Lawakua e pāhili ana i nā pali o Kauaʻi, e loaʻa iā kākou nā makana o nā pūpū Kahelelani, a hōʻea auaneʻi i kawelo ʻana o ka lā i Lehua. Eia mai ka nūpepa a ka poʻe Hawaiʻi, ʻo Ka Ulu Hoi. ʻO ka hoʻopōmaikaʻi ʻana i nā kānaka Hawaiʻi a me nā wahi Hawaiʻi ke kumu o kēia nūpepa nei. Paipai mākou iā ʻoukou, e nā makamaka heluhelu, e noʻonoʻo i nā mea e hana ʻia nei ma Maui Komohana, a e nānā i nā hana a nā hui nui o laila. Ma loko o kēia pōpilikia kaumaha loa, ʻike mōakaaka ʻia, ʻaʻole hiki iā kākou ke hilinaʻi i ke aupuni, no ka mea, ʻaʻole lākou e mālama i ka pono o ka lehulehu, a i ka pono o Hawaiʻi. Hoʻolako mau ʻia nā hui nui i ka wai, no ke kumu hoʻokahi ʻo ke kālā a me nā pōmaikaʻi ʻē aʻe e loaʻa ana i ke aupuni. E noʻonoʻo pono kākou no ka pilina o nā hui nui lāua ʻo nā luna aupuni. Me he mea lā ke ʻae ʻia nei kēia mau hui nui e hana i ka mea a lākou e makemake ai, a eia nō lākou ke kāʻili nei i ka waiwai me he ʻiwa lā.

I loko o kēia wā pōpilikia kaumaha, ke lana nei ko kākou manaʻo ʻaʻole e hoʻohana ana ke aupuni a me nā hui nui i kēia ʻīnea i kumu e hoʻoneʻe ai i nā ʻohana Hawaiʻi mai ko lākou mau kulāiwi aku. He ʻīnea hanauna kēia ma Hawaiʻi nei, i pilikia ai ka ʻohana mai kekahi hanauna a kekahi hanauna. ʻOiai he paʻakikī ka hoʻomau ikaika ʻana i kēia manawa, e hoʻopaʻa kākou i ko kākou mau kulāiwi no nā hanauna e hiki mai ana. ʻO ka hoʻihoʻi hou ʻana i ka wai o Lāhainā ka mea koʻikoʻi no nā ʻohana a no ka ʻāina. Akā naʻe, ʻaʻole ia he mea nui no ka pōmaikaʻi politika a me ke kālā. 

I loko o nā makahiki he haneli i hala, ua hōʻaui ʻia ka wai ma kahi o Maui Komohana, no ka hoʻolako ʻana akula i nā ʻoihana kōlea. I ka hoʻopau ʻia ʻana o nā mahi kō a me nā mahi halakahiki, ʻaʻole nō i liʻuliʻu, hoʻohana akula nā mamo a kēia mau hui hoʻoilina i ka wai no ka hoʻokō ʻana i nā hoihoi o nā kōlea. ʻO West Maui Land Company, Kāʻanapali Land Management, a me Maui Land & Pineapple Inc. kekahi o nā hui hoʻoilina. Ua kāʻili ihola ua mau hui nei i ka wai o ko Maui poʻe no ke kūkulu ʻana i nā hale nui, nā hōkele nani, a me nā kahua pāʻani kolepa. 

Mālama ʻia ka wai o ka Pae ʻĀina ma lalo o ka Public Trust o ka mokuʻāina o Hawaiʻi no ka pono o nā mamo Hawaiʻi, akā he mea politika nō ka hāʻawi ʻana i ka wai i nā mamo Hawaiʻi. No kēia kumu, he wai ʻole ma Lāhainā. I mea e hoʻoponopono ai i kēia pilikia, ua hoʻāʻo ka Hawaiʻi State Water Commission a me nā ʻohana o Maui e hoʻokumu i Water Management Area Designation no Lāhainā. Ma o ua Water Management Area Designation nei, nānā hou ʻia ke kahe ʻana o ke kahawai, i hoʻihoʻi ʻia ka wai i hōʻaui hewa ʻia. Ua hoʻomākaukau ʻia kēia Designation ma Iune 2022, koe wale nō ke noi ʻana. ʻO ka lā ʻehiku o ʻAukake ka lā palena pau no ka hoʻouna ʻana i nā palapala noi no ka hoʻokumu ʻana i ka Water Management Area Designation. Ma muli o kēia mau lula wai, ʻaʻole na kēia mau hui hoʻoilina e kāohi i ka waiwai ʻo ka wai. 

Ma ka lā ʻewalu o ʻAukake, ua hōlapu akula ke ahi a ʻai ʻia ke kūlana kauhale ʻo Lāhainā. Ma hope naʻe o kēia mau pōʻino, ʻemo ʻole, ua hoʻāʻo ka West Maui Land Company e hōʻaui i nā kahawai i hiki ke hoʻopihapiha i kā lākou luawai. Wahi a lākou, he pono ia wai hou no ke kinai ʻana i ke ahi nui ma Lāhainā. He wahaheʻe nō naʻe kēia ʻōlelo! ʻAʻole hiki i ka helikopa ke lele i kēlā manawa, no laila mea ʻole ka nui o ka wai i ka luawai - ʻaʻohe mea nāna e halihali aku. Ua kākau ʻo Glen Tremble mai West Maui Land Co. i leka iā Kaleo Manuel, ka Hope Alakaʻi o ka Hawaiʻi State Water Commision, i noi aku ai i wai. Pane akula ke Komisina, aia ka pono ʻo ke noi ʻana i ka ʻohana mahi kalo ma ke kahawai. ʻAʻole i ʻae wale aku ka Hawaiʻi State Water Commission i ke kuleana ʻo ka wai. A ua hoʻokuʻu ʻia ʻo Kaleo Manuel ma muli o kēia. 

A hala ʻelua hola ma hope o ke noi mua i wai, ʻae akula ka ʻohana mahi kalo. ʻAe ka ʻohana mahiʻai i ka hoʻohana i ka wai, inā hoʻihoʻi hou ʻia ka wai ma hope o ke ahi. A hiki i kēia lā, ʻaʻole i hoʻihoʻi hou ʻia ka wai i ka ʻohana. Maloʻo ke kahawai a ʻaʻohe wai i ka loʻi o ka ʻohana. ʻO kēia hui hoʻoilina, ke hoʻohana nei ia i kēia pōpilikia ma ke ʻano he ʻōlelo hōʻaloʻalo, a he kumu e kāʻili aku i wai hou. 

I ka lā ʻeiwa o ʻAukake, ua hoʻolaha ke kiaʻāina i ka Emergency Proclamation, a kāpae ʻia kēia palapala kūkala i ka Hawaiʻi State Water Code. ʻO nā mea i hiki ʻole i nā hui hoʻoilina ke hoʻokō ma o ka Hawaiʻi State Water Code, ua hiki i ke Kiaʻāina Josh Green ke hoʻokō ma o ka Emergency Proclamation. Wahi a ua kiaʻāina nei, "Eia kekahi mea e hoʻomaopopo ai ka lehulehu, a he keu aku ka poʻe noho mamao, ʻo ia kēia. Kala loa aku ke ʻāʻumeʻume ʻana no ka pono ʻo ka wai ma Maui. E ʻimi kākou i ka ʻoiaʻiʻo. No ka mea, eia kekahi poʻe e kūʻē ana i ka hoʻokuʻu ʻana i ka wai no ke kinai ahi. Nāu nō ʻoe e noiʻi nowelo aku."

Ke ʻōlelo nei ke kiaʻāina ʻoi aku ka waiwai o kēia luawai ma mua o ka hoʻoulu ʻana i ke kalo no ka hānai ʻohana? Ua hoʻomaoe ia i ka paio ʻana o ka poʻe Hawaiʻi i ka hoʻokuʻu ʻana i ka wai no ke kinai ahi. Akā, ʻo ka ʻoiaʻiʻo, ke lawe ʻia nei ka wai mai kahi e noho ai nā kamaʻāina ā i nā hōkele nani, nā hale nui, a me nā kahua pāʻani kolepa. 

He manawa kūpono kēia e kūkulu hou ai iā Lāhainā. E maliu i ka hoʻihoʻi hou ʻana i ka ʻāina a me ka wai. ʻAʻole na ke kālā e alakaʻi i ke kūkulu hou ʻana iā Lāhainā. Inā e hoʻi hou mai ana ka wai a me nā ulu lāʻau, pēlā e pale ai ʻo Lāhainā i ka pōʻino i kēia hope aku. ʻO kēia ka manawa kūpono no ka hoʻihoʻi hou ʻana i ka waiwai o Lāhainā. E kūʻē kākou no ka pono o ka wai a hiki i ke aloha ʻāina hope loa. 

© Māhie Beck 2023

#kuikalono #aina #alohaaina #keaopolitika