Ka Ulu Hoi

Mai ka moku ʻana o ka pawa o ke alaula iō Kumukahi, e nā Hawaiʻi moku o Keawe inu i ka wai kapukapu o Waiau, a i Maui o Kamalalawalu i nā wai ʻehā ʻo Waikapū, ʻo Wailuku, ʻo Waiʻehu, ʻo Waiheʻe, e nā poʻe o ke one ʻai aliʻi o Kakuhihewa, inu i ka wai o Kaʻala hemolele i ka mālie, e nā kama o Kamawaelualani moku, e inu i ka wai ʻula ʻiliahi, a hiki loa aku i ke one kaulana o Niʻihau o Kahelelani me ona hoapili ka wai huna o ka pāoʻo, a i Lehua ka moku kāʻili lā, a me ka wai ʻeleʻele a ka poʻe ʻike, ka wai e hoʻokahi ai kākou a pau ka Lāhui Hawaiʻi, aloha ʻāina kākou.

Ma ka puke ʻo Moʻolelo Hawaiʻi i kākau ʻia e Davida Malo, ma ka mokuna ʻehiku i wehewehe ʻia aku ai nā hiʻohiʻona o ka ʻāina. Wahi āna, kapa ʻia ka ‘āina he ʻāina no ka nohona o nā kānaka. Ma mua o ka nohona o nā kānaka i ka ʻāina, kapa ʻia he moku ia. ʻO ka ʻāina me ke kanaka ʻole, he moku nō ia. Inā pēlā ka ʻoiaʻiʻo, hiki paha iā kākou ke kuhi ʻo ke kanaka ka mea e ʻāina ai ka ʻāina, ʻoiai lilo ka moku i ʻāina i ka nohona o ke kanaka.

Mai kahiko a i kēia lā, ua ʻike kākou i ke aloha ʻāina e hoʻolulu nei. No kākou ke aloha ʻāina, a ʻo ke aloha kai ʻoi aʻe, ʻo ke aloha ka mea ʻoi aku o nā mea a pau. Wahi a ka mea i paʻi ʻia e Iosepa Hoʻoluhi Nāwahīokalaniʻōpuʻu i ka nūpepa Ke Aloha Aina i ka makahiki 1895, “ʻO ke aloha ʻāina, ʻo ia ka ʻUme Mageneti i loko o ka puʻuwai o ka Lāhui, e kaohi ana i ka noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o kona one hānau ponoʻī. A ʻo ia nō ka ikaika nāna i kaohi i ke kui mageneti o ke Pānānā, e hoʻopololei ana i kona kuhikuhi i ka welelau ʻĀkau o ka Honua nei, a i ka hōkū ʻākau hoʻi.” A wehewehe ʻia maila ke aloha ʻāina ma kāna nūpepa i puka ma 8 Iune 1895 me ka ʻōlelo kaulana “ʻO wai kou makuahine? ʻO ka ʻāina nō! ʻO wai kou kupunahine? ʻO ka ʻāina nō!”

No ia mau manaʻo i ulu ai ka hoi i loko oʻu no ka pilina o ka ʻāina me ke kanaka, a lana aʻe kuʻu manaʻo i ko mākou huaʻōlelo ʻo ʻāiga ma ka ʻōlelo Sāmoa. ʻO ka ʻāiga ka ʻohana. Hoʻohana ʻia aku kēia huaʻōlelo nei no ka pilina ʻohana, a ʻike ʻia ka pilina ma nā loina o ka faʻa Sāmoa. ʻO nā inoa kanaka a pau ma Sāmoa, he kuhi ia i kona kauhale a kaiāulu ponoʻī. Ke hoʻopuka aku ʻoe i kou inoa i mua o kekahi kanaka, ʻaʻole i ʻemo, maopopo iā ia kou ʻāina hānau i ia manawa ʻānō. ʻO wau ʻo Vaevainaotaua a maopopo ihola i ka poʻe Sāmoa, no Vaevainaotaua, Fagafau, Savaiʻi koʻu inoa.

Hāpai aʻela kākou i ko kākou mau inoa ma ke ʻano he lei e hoʻonaninani ai i ke kino a me ke ola. E like me nā inoa, he ʻaʻahu ke aloha ʻāina no kākou. Ua lilo ʻo ia i lei no kākou e lei ai, i mea e wehi a kāhiko iho ai kākou. Lei ʻia ka ʻāina i ka ʻohu, ka ʻōpua, a ma Koʻolau i ʻike aku ai, lei ʻia i nā pali hāuliuli. A ʻo nā pulapula a nā kūpuna i alahula aku i ke au o Moananuiākea, lei ʻia ko kākou ʻāina hānau ponoʻī i nā hohonu kai o Kanaloa. Ma ke mele i haku ʻia he lei e ko kākou poʻe kūpuna.

Ma ka makahiki 1895 i paʻi ʻia aku ai ka Buke Mele Lāhui. Ua hōʻiliʻili ʻia nā mele mai kēlā nūpepa kēia nūpepa a paʻi ʻia aku a kui ʻia kēia mau pua i lei hoʻokahi ma ua Buke nei. Haku ʻia nā mele e ka poʻe heluhelu nūpepa, a hoʻouna aku lākou i kā lākou mau mele ponoʻī. Ua nui aʻe nā mele aloha ʻāina, a ua haku ʻia nā mele me he mea lā he kiamanaʻo ʻo ia no kekahi hanana. Eia kākou ke holomua nei i ka makahiki 2020 a ʻo ia like ana nō kā kākou haku mele ʻana. I kēlā makahiki aku nei, hoʻopuka ʻia kekahi pā leo i kapa ʻia ʻo Kūhaʻo Maunakea e nā haku mele Hawaiʻi. ʻIke akula kākou, mau nō ke aloha ʻāina e hoʻolulu nei. A mau nō ka ʻume mageneti i loko o ka puʻuwai o ka lāhui, aia lā ʻo ia ke kuhikuhi a ke hoʻopololei nei iā kākou iho i ko kākou ʻāina hānau a hiki i kēia lā.

He nani ia, ma ka haku mele e hōʻike aku ai i ke aloha ʻāina, ua haku wau i mele i hahai akula i nā mele a ko kākou poʻe kūpuna. Ua huli aʻela i ka Buke Mele Lāhui a ma laila nō i ʻike aku ai i mau mele aʻu i nānā ai ma ke ʻano he anakuhi mele. No ka paukū mua, ua like ka pilina ʻōlelo me ke mele ʻo Aole Hopo Iho Na Hawaii, na S. Pinao, i paʻi ʻia ma ua Buke nei i ka ʻaoʻao 34-35. He wahi leo mahalo kēia iā Kauka R. Keawe Lopes Jr., ka mea nāna i haku a hoʻohana i kēia lālani mele, “makeʻe no ka pono o Mauna Kea” ma kāna papa i aʻo aku ai. A no ka paukū ʻekolu, ua hahai ka pilina ʻōlelo iā Hua Kau I Ka Umauma, na J. Heleluhe lāua ʻo D. K. Koa, i paʻi ʻia ma ka Buke Mele Lāhui i ka ʻaoʻao 7-8. Na D. K. Kaumiumi i haku i ke mele ʻo Hoolulu Ke Aloha Aina i paʻi ia ma ua Buke nei ma ka ʻaoʻao 14, a mai kēia mele koʻu hoʻoulu ʻana i ke mele holoʻokoʻa.

Eia aʻe kuʻu leo aloha i nā Puʻuwai Hao Kila i moe i ke ala, nā kui e ʻume ʻia nei e ka mageneti, ʻo ke aloha ʻāina nō ia.

Nani Wale Puʻuhuluhulu

Na. S. Leikuluwaimaka Meleiseā

Nani wale ka ʻikena iā Puʻuhuluhulu

A nā manu o Kaʻohe e haiamū aʻe nei

Nā puʻuwai hao kila moe i ke ala

Lāhui makeʻe no ka pono o Mauna Kea

He aloha ʻāina kau i ka hano

Hanohano Hawaiʻi a mau loa

E mau ana ke aloha e hoʻolulu nei

I nei ʻume mageneti hoʻolale puʻuwai

© Leikuluwaimaka Meleiseā 2020