Ka Ulu Hoi

E nā pua mamo nō i ke ao mālamalama e makeʻe maoli nei i ka ʻōlelo Hawaiʻi. E ola a aloha nui hoʻi kākou! I hiki iā ʻoukou ke kūlia pono, makemake nō au e waiho iho i kēia hua i luna o koʻu umauma i mua o ʻoukou, kuʻu anaina noʻeau lua ʻole. He mau mea i noʻonoʻo ai au no ke ola pono o kākou i ka mea kanu. Manaʻo ʻia maila paha no ka mea kanu a he ʻuhane a he ea paha kona? Pule ka poʻe Hawaiʻi kahiko i nā mea kanu ʻoiai, ʻo ia mau mea kanu nō nā kino o nā akua Hawaiʻi. E uhau ʻia ka pule no ke akua, a hoʻōla ʻia ke kumu lāʻau kohu kanaka lā. Mai ka wā mua loa a i kēia wā, pehea kākou e hoʻomau a hoʻōla hou ai hoʻi i kahi mau loina i pili me kahi mea kanu Hawaiʻi?

Eia kekahi loina pili i ka lāʻau, he hana na nā kūpuna no ka ʻiewe kanaka e hoʻopili ʻia i ka ʻāina. Pēia i hōʻoia ai kēlā mea ʻo ka ʻiewe hānau. I hope iho o ko ke kanaka Hawaiʻi hanu mua loa ʻana, kanu ʻia ihola kona ʻiewe i ka ʻāina. A i lalo o kahi kumu lāʻau i kanu ʻia ai ka ʻiewe a ʻo ke keiki nona ka ʻiewe i kanu ʻia, ke kupu aʻe, ʻo ia ka mea nāna ka mālama pono i ke kumu lāʻau. E oʻu poʻe kena i ka inumia o ka wai ʻeleʻele, kamaʻāina paha kekahi i ka moʻolelo o Hāloa. I ka wā i loaʻa ai ke keiki ʻaluʻalu iā Hoʻohōkūkalani lāua ʻo Wākea, ua kanu ‘ia ihola ia keiki a kupu aʻe ke kalo mua ma Hawaiʻi nei. Ma hope iho he keiki hou kā lāua a ‘īnana ihola hoʻi ke kino ona a ʻo Hāloa kona inoa, ke kumu kanaka nō hoʻi o ka Hawaiʻi.

Ma muli o kēia e noʻonoʻo ai nei mea kākau ʻakahiʻakahi, ke ola ka ʻāina, ola pū ke kanaka. Ua loaʻa ʻē nō nā ʻōlelo noʻeau e ʻike ai kākou, ʻeā. Penei: “He aliʻi ka ʻāina, he kaua ke kanaka”,“Aloha ʻāina”, a pēlā aku. Ma kekahi ʻano, pēia nō i hōʻoiaʻiʻo iho ai ka poʻe Hawaiʻi kahiko i kona pilina paʻa i ka ʻāina nāna e hoʻōla aku iā ia. I kēia mau lā, he mau kumu e aha ai paha ko kākou kanu ʻole i nā mea kanu. ʻO kekahi kumu, ʻaʻole paha lawa ka wāe kanu ai i mea kanu. Paʻa wale kākou i ka nui hana. Pēlā me ko ka ʻohana e kuluma ai. ʻO kuʻu ʻohana, he luana mau mākou i kai. Akā manaʻo mai kēia he mea nui ka heʻaheʻa ʻana aku o kahi malo i ka lepo momona o ka māla. I luna nō o ia malo kahi o ka mauli kanaka e māmā ana. Iā haʻi he hana luhi ke mālama ʻia ka mea kanu, ʻaʻole au e ʻae like iki! He hana hoʻomāmā nō ia. No laila, eia nō au me koʻu leo paipai. ʻAʻole kākou he mau pulapula o ka poʻe nāwaliwali!! ʻO kākou nā mamo a nā aliʻi ʻai moku!!! ʻO ke kanu ʻai kaʻu mea e koi nei a me kahi wahi kānaenae i kahi akua ka hana e ʻoi aʻe ke loaʻa nā hua ʻai a i ke kanu ʻana paha.

Āiwaiwa paha ke kāmauli ke paʻē mai i ka pepeiao o kākou, a he mea naʻe ia e mahalo aku ai i ka uluulu a oʻo o ka mea kanu ma mua. E ka ʻumeke kāʻeo he aha kahi mau kino lau o Lono: ʻo ke kalo, ʻo ka maiʻa hinupuaʻa, a ʻo ka ʻuala (a he mau mea hou aku paha). Aia nō kahi wahi kānaenae e hiki ai ke uhau i ka hoʻomākaukau ʻia ʻana paha o ke kā ʻuala, iā ʻoe e waele aʻe ai i kou kīhāpai ō hō aku paha ʻoe penei:

E Lono ē, ka Puaʻa Hiwa,

Ka ʻalihi luna, ka ʻalihi lalo

ʻEkuʻeku lepo momona a puʻepuʻe hā

Eia ke kā, ke aʻa (e) ulu ana a lau– ē

Puka ahuwale aʻe

Kona poepoe a haʻapapaʻa

ʻĀ ke ahi ʻenaʻena

Kohu ʻĀweoweo maka nui lā

A hulihuli pūlehu ihola

Aloha kāua e ke akua

Ke akua o ke ao loa me ke ao poko

Nou kēia aka, no mākou ka hua ʻiʻo– ē.

Pili ke kino iwi me ke kino ʻiʻo a pili hoʻi ke kino kanaka me ka mauli kanaka. A pili ka mauli kanaka me ke au i hala me ke au hou. A i waena o nā pānaʻi, ʻo ka ʻāina nō hoʻi ke mau i ke aloha aku a nā kānaka ke aloha mai. No laila, i hiki nō ke hele a māmā ka mauli ma o ke aloha e ola ai kākou ka poʻe ʻili ʻula, ō aloha aku i ka ʻāina me kahi loina Hawaiʻi i ʻiʻo ai ka pilina he kanaka a he ʻāina nō ia.

© ʻAkamu Poʻoloa 2021