Ka Ulu Hoi

ʻAuhea ʻoukou e nā hoa kūpaʻa mau i ka moʻomeheu Hawaiʻi a me kā kākou ʻōlelo makuahine mai ka moku o Keawe a hiki i Kahelelani. Aloha nui kākou! Ma loko o kēia wā kūpilikiʻi, ua paʻakikī maila ke ola ʻana o kā kākou ʻōlelo kamahaʻo ʻoiai ʻaʻole nui ko kākou hui ʻana he alo a he alo me ke komo piha ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi. Ma muli o ka maʻi ahulau, emi mai nā hanana hoʻōla ʻōlelo a no laila paʻakikī aʻe ka hoʻoulu ʻana i ka ʻōlelo ma loko o nā ʻohana a me nā pōʻai o kākou. He koʻikoʻi a waiwai nō ko kākou ʻoni ʻana i hoʻokō ʻia ka pahuhopu nui a kākou, ʻo ia hoʻi ke ola o ka ʻōlelo Hawaiʻi.

Ma mua o ka maʻi ahulau, ua nui nā hanana e hoʻoulu i ke kaiāulu ʻōlelo Hawaiʻi e like hoʻi me nā hana keaka, ka hana ʻana ma ka loʻi, ka hui ʻana o ka poʻe aloha ʻāina, a pēlā wale aku. I koʻu hele ʻana i ke kula kiʻekiʻe, hoʻomanaʻo wau i ka papahana hoʻōla ʻōlelo Hawaiʻi ʻo ke kāniwala. Ua leʻaleʻa nō ka launa pū ʻana me ka poʻe like ʻole ma ka ʻōlelo Hawaiʻi a me ka ʻike ʻana i ka nui o ka hoihoi o nā keiki. He pōmaikaʻi nō. ʻAʻole i nānā ʻia ka mākaukau me ka ʻole o ka ʻōlelo a haʻi. ʻO ka ʻōlelo Hawaiʻi ka ʻōlelo hoʻokahi o ia pō a ua nui nā kānaka mākaukau i ka ʻōlelo i kōkua aku i nā kānaka ma ka pae pūnana o ka ʻōlelo. I ke kāniwala mākou i pili ai ma ka ʻōlelo Hawaiʻi, i mea e lilo ai kā kākou ʻōlelo i ʻōlelo maʻamau ma Hawaiʻi.

Me ia manaʻo au i hōʻākoakoa ai i kekahi o koʻu mau hoa papa ʻōlelo Hawaiʻi mai ke kula kiʻekiʻe ʻo Kamehameha ma Kapālama a me Ke Kula Kaiapuni ʻo Ānuenue e hoʻokumu i pāpaho launa kanaka i mea e hoʻoulu a kōkua ai i kā kākou ʻōlelo makuahine ma loko o kēia wā, i palekana a hopohopo ʻole kākou i ka maʻi ahulau. Ma ke kiʻiwawe mākou e hoʻouka ai i nā hua ʻōlelo hou o ka lā a me ka ʻōlelo noʻeau o ka pule i laha ka ʻōlelo ma ke kiʻiwawe. A laila, hai ʻia paha mākou e kōkua a kākoʻo i nā ʻoihana i ka hoʻokomo ʻana i ka ʻōlelo ma loko o kā lākou mau papahana i laha ka ʻōlelo ma nā wahi maʻamau. Eia hou, i ka Zoom mākou e keleaʻo piha ai ma ka ʻōlelo Hawaiʻi i maʻemaʻe a mākaukau no ka mahina ʻo Pepeluali (ka mahina ʻōlelo Hawaiʻi).

I kēlā me kēia kakahiaka, e hoʻouka ʻia ana kekahi hua ʻōlelo hou i hoʻomaka koke ka poʻe i ka hoʻopuka ʻana i ka hua ʻōlelo ma ko lākou ola. Ke hoʻouka mākou i kekahi hua ʻōlelo hou, nui ko mākou paipai i ka mea heluhelu e waiho i laʻana ma ka māhele waiho manaʻo. Ma laila mākou e hoʻopololei ai i nā laʻana i hoʻouka ʻia e ka poʻe i maʻemaʻe a pololei ka ʻōlelo. Inā he mau nīnau kā ka poʻe, na mākou e pane koke iā lākou ma ka māhele kūkaʻi manaʻo.

ʻO ka ʻōlelo noʻeau o ka pule, e hoʻouka ʻia ana ma ke kakahiaka nui ma nā pōʻakahi a pau. Ke hoʻouka ʻia ka ʻōlelo noʻeau ma nā pōʻakahi, e holo pono ana nō ko ka mea heluhelu pule ʻoiai ua hoʻomaka lākou i ka heluhelu ʻana i ka ʻōlelo noʻeau ma ka pōʻakahi. Manaʻolana mākou, na kēia ʻōlelo noʻeau e paipai iā lākou e holomua pono ma ko lākou ola. E nui ana ko mākou paipai i nā mea heluhelu e hoʻouka i kekahi kiʻi e wehewehe kūpono ʻia ka ʻōlelo noʻeau o ka pule ma kā lākou kiʻiwawe. He hana kēia e paipai ai i ka poʻe ʻē aʻe e komo pū i ka hana, aʻo pū i ke koʻikoʻi a me ka waiwai o ka manaʻo o ka ʻōlelo noʻeau, a paipai pū i ka poʻe e hoʻohana pono i ka ʻōlelo noʻeau ma ko lākou ola.

ʻAʻole wale nō ke aʻo ʻana aku ma ke kiʻiwawe ʻo kā mākou e hana ai. Hai ʻia paha mākou e kōkua a kākoʻo aku i nā ʻoihana like ʻole ma Hawaiʻi i ka hoʻokomo ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma loko o kā lākou mau papahana. A no laila, na mākou paha e hoʻomākaukau i mau pelaha hoʻolaha, nā wikiō hoʻolaha kūʻai, nā hoʻolaha kiʻiwawe, a pēlā wale aku ma ka ʻōlelo Hawaiʻi i laha ka ʻōlelo ma nā wahi like ʻole. I ka makahiki 2019, ua kōkua au iā Zippy’s i ka hoʻokomo ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma loko o kā lākou wikiō hoʻolaha kūʻai. Ke laha ko mākou hana nui no kekahi ʻoihana, ke kuhi nei mākou e makemake nui ana nā ʻoihana ʻē aʻe e hana like.

Nui ka poʻe makemake e aʻo i ka ʻōlelo Hawaiʻi i kēia mau lā. A no laila, e hoʻokumu pū ana mākou i mau papa ʻōlelo Hawaiʻi keleaʻo ma ka Zoom no ka poʻe ma ka pae pūnana o ka ʻōlelo a me ka poʻe mākaukau i ka ʻōlelo. He papa hoʻokahi kēia a kākou e aʻo pū ai a na ka poʻe mākaukau ke kōkua a kākoʻo i ka poʻe ma ka pae pūnana o ka ʻōlelo. Ma ia papa mākou e kamaʻilio nui ai ma ka ʻōlelo Hawaiʻi i ulu ai ka mākaukau a me ka poeko o ka ʻōlelo a me ka hoʻomaʻamaʻa i ka wehewehe ʻana i ko mākou manaʻo. ʻO kekahi māhele o nei papa, ʻo ia nā analula. E nānā nui ana mākou i nā analula o kā kākou ʻōlelo i mākaukau a maʻemaʻe ke kākau a me ka ʻōlelo. Aia kēia papa ʻōlelo Hawaiʻi keleaʻo ma nā ahiahi a pau o ka pule. Na mākou e kono i nā kumu ʻōlelo Hawaiʻi e aʻo iā kākou a hoʻomākaukau i mau haʻawina.

Ma muli o ka maʻi ahulau, nui ko kākou ʻoni ʻana i holomua pono. He koʻikoʻi nō ko kākou ʻoni mau ʻana ke kupu aʻe kekahi pilikia nui ma mua o kākou. ʻO kēia kiʻiwawe, he kōkua nui kēia i maʻamau kā kākou ʻōlelo ma Hawaiʻi a i pinepine ka lohe ʻana i ka ʻōlelo ma nā wahi a pau. Ke pau kēia wā kūpilikiʻi, e mākaukau ka ʻōlelo no ka mohala ʻana ma nā wahi like ʻole o ka honua. ʻO kēia nō ka wā e ʻoni ai kākou a ʻimi i ala e hoʻoulu ai i ka lāhui Hawaiʻi.

​© Kahanu Cuban 2021