< hoʻi hope Ua Pau ʻo Waiola i ke Ahi Kailana Keen 5 ʻOkakopa 2023 Eia nā ʻohana ma Lāhaiana, Maui, ke luʻuluʻu nei i ke aloha. Hoʻokahi mahina aku nei, ua hele a pau loa ka nani o Lāhaina i ke ahi. Ua ʻā nā hale a me nā halekuʻi a pau loa, a ua hele kekahi mau kānaka i ke ala hoʻi ʻole mai. Nui loa aʻela nā leo uwē o ka lehulehu me ke kulu makawalu ʻana o ka waimaka i ka pau ʻana o ke ola o kānaka a me nā mea waiwai i ke ahi. ʻO kekahi o nā hale i pau, ʻo ia nō ka hale pule kupaianaha loa ʻo Waiola i kū ma ke alanui ʻo Waineʻe. Ma ia hale pule nō i mālama ʻia ai nā mea waiwai pili loa i ka mōʻaukala o ke aupuni ʻo Hawaiʻi, nā mikionali, a me nā kupapaʻu o kekahi o ko kākou mau aliʻi. Eia mai ka moʻolelo o ua wahi hale pule nei ʻo Waiola. I ka mahina ʻo Mei i ka makahiki ʻumikumamāwalu iwakāluakumamākolu, ua haʻalele ʻo Keōpūolani, ka wahine a Kamehameha Paiʻea, iā Oʻahu no Maui no ka hoʻolaha ʻana i nā haʻawina o ka Baibala Kahiko a me nā mikionali. Ua kauoha aku ʻo ia iā Reverend William Richards a me Reverend Charles Steward e hoʻokumu i ka hale pule mua loa ma Maui no nā kupa o ia wahi. I nā mahina mua loa o ko lākou hui ʻana, ʻaʻohe hale e hālāwai ai, no laila, ma ke one nō i mālama ʻia ai. ʻAʻole i lawa kēia noho ʻana ma ka hale kaupoku ʻole. Ma ka lā ʻumikumamāhā o Kēkēmapa i ka makahiki ʻumikumamāwalu iwakāluakumamāwalu, ua hoʻoniho ʻia ka pōhaku kihi i ke alanui ʻo Waineʻe, ʻo ka hoʻomaka aʻela nō ia o ke kūkulu ʻana. I kēlā manawa, ua kapa ʻia ia hale pule ʻo Ebenezer. Ma hope o ke kūkulu hou ʻana i ka makahiki ʻumikumamāwalu kanakolukumamālua, ua kapa hou ʻia ʻo ia i ka inoa ʻo Waineʻe, a kapa hou ʻia ʻo Waiola i ka makahiki ʻumikumamāiwa kanalimakumamākolu ma hope o ka hoʻolaʻa hou ʻana. He hale pule waiwai loa nō ia ma muli o kona kūkulu ʻia ʻana e nā mikionali mua ma Hawaiʻi a me ko lākou mālama ʻana i nā mea waiwai. No nā mikonali, ʻo kēia kūkulu ʻia ʻana o ia hale pule, he mea nui ia no ka hoʻolaha ʻana i ko lākou manaʻo a puni ʻo Hawaiʻi. Wahi a Mike Smola, ke alakaʻi hōʻikeʻike ma Hawaiian Mission Homes, ka waihona pili loa i ka hale pule ʻo Waiola, ua pau nō kekahi mau mea waiwai loa i ke ahi. He mau kiʻi pena a he mau kiʻi i kahakiʻi ʻia e Edward Bailey, kekahi o nā mikionali mua loa. Eia hou hoʻi, ua pau nā puke hoʻomanaʻo a me nā leka a Reverend William Richards a me Reverend Charles Steward, a me nā kuamoʻo ʻōlelo kahiko o ka hale pule. He mau palapala waiwai loa nō ia no ka hoʻopaʻa ʻana i ka mōʻaukala o ua hale pule nei a me nā kuleana a me ka manaʻo o nā mikionali o ia manawa. He hōʻike hoʻi kēia no ke koʻikoʻi o ka mālama pono ʻana i nā waihona ʻē aʻe, kahi e mālama ʻia ai nā mea waiwai o ka mōʻaukala Hawaiʻi a me nā mea koehana. ʻO nā aliʻi i kākoʻo nui i kēia haʻawina a nā Kalikiano, e laʻa ʻo Keōpūolani, Kaumualiʻi, Kauikeaouli, a me Nāhiʻenaʻena, ua kau ʻia ko lākou mau kino kupapaʻu ma laila. Ua pau nō ko lākou mau kia hoʻomanaʻo i ke ahi. Auwē! Nui ke aloha. ʻOiai, he kaumaha nui ka nalo ʻana o ia hale pule, ua piʻi aʻe nō ka ʻonipaʻa mau ʻana o nā limahana ma laila. I nā wā mua i pilikia ai ua hale pule nei, hoʻomau nō lākou i ke kūkulu hou ʻana, a pēlā ana paha i kēia manawa. ʻAuhea ʻoukou e ka poʻe aloha i kēia lāhui, e kōkua mai ʻoukou. Inā ua pā kou naʻau a makemake ʻoe e kōkua i ke kūkulu hou ʻia ʻana o ka hale pule ʻo Waiola, e kaomi i kēia loulou: https://www.waiolachurch.org/page/give . Ma laila nō e lū aku ai i ke kālā i mea e kākoʻo ai i ke kūkulu hou ʻia ʻana o ka hale pule ʻo Waiola. © Kailana Keen 2023 #kuikalono #aina #moolelokahiko ko mua ko hope

< hoʻi hope Hoʻi i ka Wai o ka Puna, He Pūnāwai ke Kupuna Kahanu Giron 30 Ianuali 2022 I kēlā pukana aku nei, ua kākau au e pili ana i ka like o koʻu poʻe kūpunawahine a me ke kupunahine ʻo Moʻoinanea i ka moʻolelo o ʻAukelenuiaʻĪkū. A ua hoʻomaka iki ʻia ke kūkākūkā e pili ana i koʻu kupunahine ʻo Loraine. I kēia pukana nei, e wehewehe au i ka like o koʻu kupunahine a me ke kupunahine ʻo Moʻoinanea i ka moʻolelo o Keaomelemele, a me ka like o koʻu kupunahine ʻo Kūlia a me ke kupunahine ʻo Kamaunuaniho i ka moʻolelo o Kamapuaʻa. A e wehewehe au i ka waiwai o nā kūpuna, he pūnāwai hoʻi lākou, he pūnāwai no ke aloha, ka mana, a me ka ʻike, a na kākou e hoʻohanohano a e mālama i nā kūpuna a me nā mea a lākou i hāʻawi mai ai. He pūnāwai koʻu kupunawahine no ke aloha a me ke alakaʻi. ʻO Loraine kona inoa. Ua hoʻolako ʻo ia i nā mea e pono ai kāna mau moʻopuna. I ke kūlana ʻohana, aia koʻu kupunahine i ke kūlana kiʻekiʻe loa, me he lā, ʻo ia ke poʻo o ka ʻohana. Hoʻomaopopo au i ka moʻolelo o Keaomelemele. I ia moʻolelo, ʻo Moʻoinanea ke kupunahine o Keaomelemele. ʻO Moʻoinanea nō kai hoʻolako i nā mea e pono ai kona ʻohana. I ʻōʻili mai kahi pilikia, na Moʻoinanea no e kōkua ā pau ia pilikia, pēlā e ola ai ka ʻohana. I ka makemake ʻia ʻana o kekahi mau mea, ʻo Moʻoinanea nō kai nīnau ʻia. Penei aʻe: He moʻopuna ʻo Paliuli na Moʻoinanea, a i ka wā i haʻalele ai kāna kāne iā ia no Poliʻahu, ua ʻike ʻo Keaomelemele i kēia a ua makemake e kōkua i kona kaikuaʻana. No laila, noi akula ʻo ia iā Moʻoinanea i ka hoʻokuʻu ʻana iā ia e hele mai i Hawaiʻi nei, a ua ʻae, me ka hāʻawi ʻana o Moʻoinanea i kona mana iā Keaomelemele i hiki ai iā ia ke huli aku i ke kāne a ke kaikuaʻana i uka lilo o Maunakea. I kekahi māhele aʻe o kēia moʻolelo, makemake nā keiki i ka paʻa male. Maopopo ke kūlana o Moʻoinanea, a no ia kumu i noi aku ai nā keiki iā ia i ka ʻāpono ʻana mai i ka male paʻa, a ʻo kona ʻae akula nō ia. ʻO ke kupunahine nō ka pūnāwai o ka ʻike e pono ai ka ʻohana, a e hoʻopau ai i nā pilikia i kupu maila. ʻO ko kākou kuleana, ʻo ia nō ka mālama ʻana i nā kūpunahine a me nā ʻike i hāʻawi ʻia mai. I koʻu hānai ʻia ʻana, he mea nui ke mele i koʻu ʻohana. He mea pono ke mele i ko mākou manaʻo. ʻO koʻu kupunahine, ma ka ʻaoʻao o koʻu pāpā, ʻo ia ka mea hoʻokani pila. I koʻu wā makua, ʻaʻole i hīmeni pinepine koʻu kupunahine. Akā i koʻu wā kamaliʻi, ua hoʻokani ʻo ia i ka ʻukulele a hīmeni mai nō hoʻi. Ua hoʻokani ʻo ia i nā mele ʻo Tūtū E, My Hawaiian Souvenirs, a me Chantilly Lace. I kāna mele ʻana, ua loli paha ke ʻano o ka lumi, hele ā mālie. Ua nanea nā pepeiao i ka leo o kuʻu kupunahine. Hoʻomaopopo au i ka moʻolelo o Kamapuaʻa. I ia moʻolelo, ʻo kona kupunahine ʻo Kamaunuaniho kai kōkua iā Kamapuaʻa. I ka hāpai ʻia ʻana o kona leo oli, kau ihola ka mana ma luna o ka moʻopuna. I ka hānau ʻia ʻana o Kamapuaʻa, oli ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa, a ʻo ka huʻe aʻela nō ia o nā kinolau ona, a pēlā i hāʻawi ʻia ai ʻo Kamapuaʻa i kona ʻano ikaika lua ʻole e Kamaunuaniho. I kekahi māhele aʻe o ia moʻolelo, kolohe nō ʻo Kamapuaʻa. ʻAi ihola ʻo ia i nā moa i hoʻokapu ʻia no ke aliʻi, no Olopana. Kauoha ʻo Olopana i kāna poʻe e hopu i ka puaʻa. A hoʻopaʻa ka poʻe iā Kamapuaʻa i ka ʻauamo. Hopohopo loa ke kaikuaʻana o Kamapuaʻa, akā oli ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa. Ua hoʻomana ʻia ʻo Kamapuaʻa a haki nō ka ʻaha i paʻa ai ʻo ia! Pakele nō ʻo Kamapuaʻa! I kekahi māhele aʻe, huhū ʻo Olopana a no ia kumu ʻo ke kaua ʻana me Kamapuaʻa kai makemake ʻia. Hopu hou ʻia ʻo ia a hou ʻia. Make kēia puaʻa. Kahe ke koko. Akā kāhea ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa, a ola hou ʻo ia! Hoʻāla ʻia ua puaʻa nei. Hoʻopau ʻo ia i nā kānaka a ʻOlopana. “Ua hū ka puaʻa e–.” Eo iā Kamapuaʻa. Ma muli o ke kāhea ʻana, ke oli ʻana o Kamaunuaniho i kāna puaʻa liʻiliʻi, hoʻomana ʻia ʻo ua puaʻa nei a eo iā ia nā pilikia. He pūnāwai ko māua mau kūpunahine no ke mele a ma o ke mele ʻana, hoʻomana ʻia nā moʻopuna. No kākou ke kuleana e mālama ai i ko kākou poʻe kūpunahine a me nā leo o lākou e hoʻoikaika ana iā kākou. E ka mea heluhelu, he pūnāwai nā kūpunahine no ke aloha, ka ʻike, a me ka mana. He mea waiwai nō nā kūpuna ā pau. He pūnāwai nō hoʻi. He kuleana ko kākou ʻo ka mālama ʻana i nā kūpuna a me nā mea a lākou i hoʻoili ai iā kākou. I ka mālama ʻana, e kahe mau ka wai a ola nā pulapula. ​© Kahanu Giron 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope Lau o ʻOhiʻohikupua Makana Gomes 5 ʻOkakopa 2023 ʻAuhea ʻoukou e nā muʻo o ʻOhiʻohikupua i noke mau i ka maiau o ka hana, mai kānalua o honi nā kōkala iā ʻoe a palalauhala hoʻi! Eia nō ka leo o kahi polohīnano ke wehewehe nei i ka waiwai o ia moʻolelo o ʻOhiʻohikupua no ka poʻe ulana lauhala. Ua ʻike maka nō kēia i ka nele ʻole o kekahi mau hui i ka moʻolelo o ka pūhala mua loa i hiki mai i Hawaiʻi nei, ka mea hoʻi i kiola ʻia e Pele mai ke kai mai a i Kohala kahi i ulu mua ai ka pūhala ma Hawaiʻi. ʻO ʻOhiʻohikupua, he kāne, he akua Hawaiʻi ia no ka poʻe ulana lauhala, e like me ke poʻo inoa i kau ʻia ma luna. ʻO Lauhuki ka lua o ke akua o ka ulana lauhala, he wahine. ʻOiai he akua kāne ʻo ʻOhiʻohikupua, pili kāna māhele ʻo ka hana hoʻomākaukau ʻana i ke ʻano o ke kāne — i ka ʻohi ʻana, ke ʻoki ʻana i ke poʻo a me ka huelo, ke kīhae ʻana i nā kōkala, a me ka hoʻopalupalu ʻana i nā lāu. He mau hana kēia i kū i ke ʻano o ke kāne. ʻO ka māhele o ka ulana ʻana, ʻo Lauhuki ke akua wahine pili i ia hana no ka mea kū i ke ʻano o ka wahine ka hoʻomaka ʻana i ka piko, a me ka huhuki mālie i nā mauʻu no ka hoʻonohonoho a me ka hoʻomoe pono ʻana i ka lau, i ʻole e puʻupuʻu mai ai ka ulana ʻana. I huhuki i ka mauʻu e ka lima ikaika o ke kāne, ʻo ka moku akula nō ia o ka lau. No laila, ʻike paha ʻoukou i ka pālua o ka hana ma ke ʻano kāne a me ke ʻano wahine, ua like me nā akua ʻo Kūʻulakai me Hinaʻuluʻōhiʻa. I ka ʻohi ʻana i nā lau maloʻo, ʻo ʻOhiʻohikupua ka mea e hoʻomana ʻia. Ua ʻike maka au i kahi mau poʻe e ʻohi wale ana i ka lauhala me ke noi ʻole a me ka mahalo ʻole hoʻi i nā lau o ʻOhiʻohikupua. ʻO ia paha ke kumu o ka honihoni ʻana o ka lau ʻOhiʻohikupua i ka lima a kulu mai ke koko. E mālama kākou iā ʻOhiʻohikupua i ka hoʻomaʻemaʻe ʻana i kona mau poʻo i piha i nā lauhala popopo a mālama hoʻi ʻo ʻOhiʻohikupua iā kākou. E oʻu makamaka heluhelu, e nānā hou kāua i ka moʻokūʻauhau o ʻOhiʻohikupua me ka mōhalahala ʻana o kona pilina me Pele. Ua kamaʻāina kāua me ke kupua ʻo Kamapuaʻa, kaulana hoʻi i kona ʻano kolohe me ka ʻekuʻeku ʻana i ka honua ma ke ʻano he puaʻa. He kupua ʻo Kamapuaʻa, no laila, aia ʻo ia ma lalo o ka mamalu o Lono. Hakakā mau ʻo Pele lāua ʻo Kamapuaʻa ma muli o ko Kamapuaʻa hana kolohe mau aku iā ia. He mau manawa nō i hoʻāʻo ai ʻo Pele e hoʻomake iā Kamapuaʻa, akā, ʻo kona pakele akula nō ia. E like hoʻi me kēia kupua ʻo Kamapuaʻa, ʻo ua wahi ʻOhiʻohikupua nei kekahi i hoʻokae ʻia e Pele, a ʻo kona pakele akula nō ia. Kala loa ka hoʻohanohano ʻana iā ʻOhiʻohikupua a hiki mai i kēia au. Nāna nō i hoʻolako i ka poʻe ulana lauhala i nā pono no ka ulana moena ʻana, ʻoiai, ma mua o ka hōʻea ʻana mai o nā mikionali, ʻaʻole i ulana ʻia nā pāpale lauhala e like hoʻi me ke ʻano o ka ulana piko e ʻike ʻia i kēia au. I ka wā kahiko, he poʻe ulana moena, ulana uluna, ulana peʻa, a ulana pēʻahi wale nō ka poʻe Hawaiʻi ma muli o ke ʻano o ka nohona i ia wā. E ka mea heluhelu, e pani koke ʻoe i kou mau maka hoʻoheno a hoʻomanaʻo ʻoe i ke ʻano o nā hale pili i ka wā kahiko a me ke ʻano huinahā o nā hale. ʻO ka hapanui o nā moena o ka wā kahiko, ulana ʻia no ka papahele o ka hale i mea a hōʻoluʻolu ai i ka nohona i loko o ka hale. He huinahā ke ʻano o ka hale, no laila, he huinahā ke ʻano o nā moena i ulana ʻia no loko o ka hale. Ua pili ke ʻano o nā mea i ulana ʻia i ke ʻano o ka nohona no ka mea he hana ko kēlā me kēia mea. ʻAʻole i ulana ʻia kekahi mea no ka hoʻonaninani wale ʻana nō i ka hale. Inā ulana ʻia kekahi moena maiau me nā mauʻu nāwele no ke aliʻi paha, a ulana pū ʻia nā maka hoʻoheno ma luna ona, he mea nani makamae ia akā, mau nō ka hana ma ke ʻano he moena no ka papahele a i ʻole hoʻohana ʻia i kapa moe, e laʻa hoʻi me nā moena pāwehe makaloa. Aia ka pono ʻo ka hoʻokō ʻana i kona kuleana. I ka hiki ʻana mai o nā mikionali i ka makahiki 1860, mai pau kēia hana kamahaʻo a ka poʻe kūpuna i ka nalowale loa ma muli o nā ʻenehana hou i hiki mai ma ka hoʻomaka ʻana o ke kenekulia 20. ʻO ke kumu ʻakahi, no nā kapa moe i lawe ʻia mai e ka haole, a lilo ia ʻo ia ke kapa i makemake nui ʻia. ʻAlua, ʻaʻole i hoʻomau ʻia ka ulana lauhala no ka nui o ka manawa e lilo i ka hana; ʻoi aku ka maʻalahi o ke kūʻai ʻana mai i kahi kapa moe. ʻO ka mea maʻalea a ka poʻe Hawaiʻi, ʻo ia nō ke akamai i ka hoʻomau hana ma o ka hoʻomaka ʻana i ka ulana piko, i mea e holomua ai ka hana ma hope o ka hiki ʻana mai o nā mikionali me kā lākou paikini hou. ʻAʻole ia he hoʻololi maoli, ʻoiai ʻaʻole i haʻalele ʻia ka ʻike kumu o ka ulana lauhala; he hoʻonui ia ma ka hoʻokumu ʻana i māhele hou no kēia hana kuʻuna. He lāhui ʻoi loa ka Hawaiʻi i ka noʻeau, ʻaʻohe lāhui i like ai! Ua hoʻomaka ka poʻe kūpuna i ka ulana pāpale i ka ʻike ʻana i nā pāpale i pāpale ʻia maila e nā haole. Ua ʻano like nō ka hana unala ʻana i ka moena me ka ulana ʻana i ka pāpale akā ma muli o ka hoʻomau ʻana o ka hana ua ola ka loina unala lauhala ma ka ulana piko, a loaʻa maila ka pāpale piko a me ka moena piko. He minamina ke hoʻomanaʻo kēia polohīnano i ka maʻamau o ka hana ulana lauhala i ka wā kahiko no ka mea, he hana laha nō ia ma waena o ka Hawaiʻi. ʻIke ʻia kēia ʻano laha i loko o ka ʻokoʻa o ka hana a me ka huaʻōlelo e wehewehe ai i ia hana — ʻaʻole nō i like i kēlā me kēia mokupuni. Inā pēlā, ʻo ke kaʻawale paha ke kumu. Ma Oʻahu, ʻōlelo ʻia "unala". Ma Maui, ʻōlelo ʻia "nala" a i ʻole "nalanala." Eia naʻe, ʻo ka hua ʻōlelo maʻamau i lohe mau ʻia, ʻo "ulana" ia, a no Hawaiʻi kēia huaʻōlelo. Lilo akula ka ʻōlelo "ulana" i hua ʻōlelo maʻamau no ka mea ʻo ka hapanui o nā loea i aʻo aku i ka ulana lauhala ʻana, no Kona, Hawaiʻi nō lākou, a ʻo ia ke kumu i lilo ai kēia hua ʻōlelo ʻo "ulana" i ʻōlelo laha loa mai nā loea ulana lauhala mai i hoʻopuka pinepine ʻia e lākou. ʻO Gladys Kukana Grace, no ʻŌlelo Moana Kona ʻo ia, a nāna no i aʻo aku i ka hapanui o nā kumu ulana lauhala i kēia au e laʻa ʻo Frank Masagatani a me Ipolani Vaughn. ʻO Ester Makuaʻole, no Kalaua Kona ʻo ia, a aʻo ʻo ia i nā kānaka he nui ma Kauaʻi, e laʻa ʻo ʻAnake Margaret Lovvet me ʻAnake Debbie Tuzon. ʻO Peter Park, no ʻOʻoma Kona mai ʻo ia, aʻo aku hoʻi ʻo ia i nā haumāna he nui ma ka ʻaha ulana lauhala ʻo “Ulana me ka lokomaikaʻi” ma Kona. He kaikunāne ʻo Park no Ester Makuaʻole. ʻO Minnie Kaʻawaloa, no Pāhoa Hilo mai ʻo ia. ʻO Josephine Fergestrum, no Kailua Kona mai ʻo ia, ua kaulana i kona hoʻokumu ʻana i ka pāpale piko ʻole e makemake nui ʻia e nā wāhine o kēia au. ʻO Maluʻihi Lee hoʻi, no Kalaoa Kona mai ʻo ia, a nāna nō i hoʻokumu i ka ʻaha ulana lauhala ʻo “Ka ulu lauhala o Kona.” ʻAʻole pau nā loea i ka helu ʻia ma ʻaneʻi, akā, ola nō ko lākou mau inoa! A ua ʻike ʻia, no Hawaiʻi mai nō ka hapanui o ua mau loea nei o ka ulana lauhala. Ua ʻike ʻia ka waiwai o ka hana unala ma o ka hoʻohana ʻana i nā hua ʻōlelo ʻokoʻa ma kēlā me kēia mokupuni a me ke ʻano hana ʻokoʻa no ka hāunu ʻana, ka hoʻomākaukau ʻana, nā kaila piko i ulana ʻia, a me ka ulana ʻokoʻa ʻana i nā hoʻoheno like. Pēia nō e ana ai i ke ola o ka hana noʻeau i ka waha a me nā lima o nā kānaka: aia nō i ka hoʻohana ʻia ʻana o nā hua ʻōlelo Hawaiʻi pili i nā māhele āpau o ka hana. No laila, e nānā kākou i ka moʻolelo o ʻOhiʻohikupua i mea e hoʻomaopopo ai i ka mea nui o ka unala lauhala, ʻo ia hoʻi ka hoʻomākaukau ʻana i nā lako ma mua o ka unala ʻana. ʻO Pele ke akua nāna i hoʻolako i ka poʻe Hawaiʻi i ka lauhala i kona hele ʻana mai Kahiki mai i Hawaiʻi. Ua kupu ke kumu lauhala mai lalo mai o ke kai ma Kahiki, a puka aʻela ia i luna o ke kai a kū kilakila ihola ia me he ao ʻōpua lā ke nānā aku, a ulu aʻela ia a kiʻekiʻe loa. I ko Pele hele ʻana mai i Hawaiʻi nei, ua kāʻalo ʻo ia i kahi i ulu ai ke kumu hala. Paʻa ihola ia i ka ʻumiki ʻia e ke kōkala o ka lau o ua kumu nei. Hoʻāʻo ʻo Pele e hoʻohemo i nā kōkala ma luna ona; ʻaʻole naʻe i hemo. Ma hope iki, hiki mai kona kaikūnane ʻo Paʻao me ka ipu wai i piha i ke kai a ʻī akula ʻo Pele iā ia e kōkua. Pinana aʻe ʻo Paʻao ma luna o ke kumu pūhala, a ʻo ka nini ihola nō ia i ke kai. Ua mae ihola nā muʻo, a hoʻokuʻu ʻia aʻela ʻo Pele. Ma muli o ko Pele ukiuki, huhuki ia i ka muʻo, kiola ma kēlā wahi kēia wahi, a kau mai kekahi muʻo ma Hawaiʻi nei ma Kohala, ʻo ia nō ʻo ʻOhiʻohikupua. ʻO ia ke kumu pūhala mua i ulu ma Hawaiʻi nei, aia ma Kohala. He haʻawina ko kēia moʻolelo no ka hoʻomākaukau ʻana i ka lauhala a me ka hoʻomaopopo ʻana iho i ka pilina o Pele i ka lauhala. ʻO Pele ke ahi, a i ka hoʻomākaukau ʻana i ka lau, ʻo ka pele ka mea e hoʻopalupalu i ka lauhala. Ma hope o ke kīhae kōkala ʻana, e ʻaiana ʻoe me ke kaomi ʻana ma luna o ka lauhala me ke kīkī pū i ka wai ma luna ona i ʻole e paʻapaʻaʻina ai ka lauhala. ʻO ka hōʻenaʻena o ka ʻaiana ka mea e puhemo ai nā kōkala ma nā lihilihi o ka lau ke pelu ʻia iho nā lihilihi i loko, a ma muli hoʻi o ko Pele hōʻenaʻena aku iā ʻOhiʻohikupua ua hoʻokuʻu ʻia ʻo ia. He hea kēia i ka poʻe unala lauhala o kēia au e hoʻomaopopo leʻa ʻoukou i ka moʻokūʻauhau o ia hana noʻeau i ʻole e hapa mai ai ka ʻike ma ka unala ʻana. I mea aha ka moʻolelo o ʻOhiʻohikupua? I mea e hōʻike aku ai i ka pilina o nā akua Hawaiʻi, ʻo ka mole hoʻi o kā kākou hana. E nānā kākou i hope i mea e maopopo ai ko kākou pilina me ka unala lauhala i kēia au. Na wai hoʻi ka ʻole o ke akamai, he ala i maʻa i ka hele ʻia e oʻu mau mākua. © Makana Gomes 2023 #loinahawaii #moolelokahiko ko mua ko hope

< hoʻi hope He Wahi Moolelo no Mikololou Kama Kaaikaula 1 Nowemapa 2020 I keia mau la, ke ikeia kekahi mano e holo ana ma kahakai, o ka hoolaha aku la no ia i na kanaka a pau me he la he mea ino ka mano. Aka aole pela ke ano o ka manao i ka wa mamua ma ka aina i kapaia o ke awalau o Puuloa. I ka wa kahiko, ua kauia he kapu ma luna o Puuloa, ua papaia, aole e nahu ka mano i ke kanaka. Ma ia wahi i noho alii ai kekahi mano, o ia ka mea nona ka olelo kaulana, “Alahula Puuloa, he alahele na Kaahupahau.” Nona hoi ke kuleana e hooholo ai i ua kanawai la, o Kaahupahau no kona inoa. Hoomaluia na kanaka e na mano a malamaia mai la no hoi na mano e na kanaka. Pela lakou e noho ana i ka wa kahiko. He wahi kipa nui ia o Puuloa e na mano malihini mai na moku puni like ole o nei pae aina, o ka ike maka ana aku ia Kaahupahau ka pahuhopu o ia kipa ana mai. I hoea mai ka mano malihini, o ka malama pono ia iho la no ia o ke kapu o ia aina e na mea kipa, o hoopaiia auanei ka malihini e na kamaaina. No laila e ka makamaka heluhelu, eia no kekahi moolelo e nanea ai ka maka i ka heluhelu. I ka manao o keia wahi mea kakau nei, he pono paha ka hai hou ana aku i nei moolelo i keia wa o kakou. Mai Maui mai a i Oahu nei i hiki mai ai kekahi mano malihini me ka manao e kipa aku ai ia Kaahupaahu. O Mikololou ka inoa o ua mano malihini la, a ono mau oia i ka papai ula o ka aina, oia hoi ke kanaka. Oiai ma Maui, aohe paha kapu nana e hoole i ka aiia ana o na kanaka, ua papaia keia ano hana ma ke awalau o Puuloa, no laila ua kaohiia iho ia ono o ka malihini. I kona hoea ana mai i ke awalau, halawai aku la oia me na alii o ia aina, o Komoawa ke kiai o ka nuku, o Kahiuka ka pukaua nui o ke awalau o Puuloa, o Honuiki ka pukaua kiai kino o ke aliiwahine, a o Kaahupahau no ke aliiwahine ma luna o lakou a pau. O ka lakou hana maamau, oia no ka holo ana iuka no ka auau wai. Aia a pau ka huakai auau wai, paina pu lakou a o ka awa a me ka niu haohao ka lakou mea ai. A pela no keia kipa ana mai o ua malihini la a po ke ao. I ka wa e hiamoe ana na mano kamaaina o nei wahi, ua holo malu aku ka malihini iuka e imi ai i papai nana e ai . O kona holo aku la no ia iuka a paa kana pio, pau i ka nahuia. A lawa kona makemake, hoi mai la no oia i kahi e moe ana na mano kamaaina. Aka, i kona wa e hoi ana, ikeia ua mano ino la e Kaahupahau, maopopo mai la i ia aliiwahine o Puuloa, aole i malamaia ke kapu o keia aina e ua wahi mano ino la. No laila, holo aku la o Kaahupahau iuka me ke kahea ana aku i na kanaka o ka aina, “E lakou nei, e ala.” Puoho ae la no na kanaka i ka loheia ana o ka leo o ke aliiwahine, o ka lakou akoakoa mai la no ia i mua ona e hoolohe ai i ka hoomau ana mai i kana olelo ana, “akahi no a ikeia ke ano ino o kela wahi mano malihini, no laila penei ka oukou hana, ia makou e huakai ana iuka o Waikele, o ka oukou hookuu iho la no ia i na upena he nui i mea e paa ai ke kahawai a hiki ole i ua mano ino la ke puka aku. I loa no iaia a paa, o ia no ka wa e kauo aku ai ia malihini i kahaone, o ka ho-a ae la no ia i ke ahi, a komo aku la i kona kino i ke ahi. Pela e make ai ua mano ino la.” I ka pau ana o ia olelo a ke aliiwahine, hoi mai la oia i kona wahi noho. A hele no hoi a wehewehe kaiao, makaukau ka hui mano e huakai auau iuka i ka wai punahele a ke aliiwahine, oia no o Waipahu. Aia no a hoea ka hui mano iuka, akoakoa mai la na kanaka o ka aina no ka hooko ana iho i ke kauoha a ke aliiwahine, o ka hookuu iho la no ia i na upena he nui a paa ke kahawai. Ma ka wai oluolu o Waipahu, ua hoolakoia ka awa he nui no Mikololou, o ka inu iho la no ia, a ooki mai la ka ona a ka awa iaia nei. Ma ia manawa, hoopuniia ka mano malihini e na kamaaina a oia no ka manawa i pane aku ai ke aliiwahine ia Mikololou, “Ai a mano aohe nana i kumu pali!” Me ia olelo a ke aliiwahine, poipu mai la na mano kamaaina i ua Mikololou la, o ko ia ala auhee aku la no ia i kai me ka wikiwiki a kui aku i na upena i hookuuia. Ua puka aku ia malihini i kela me keia upena a hiki i ka mea hope loa a paa iho la, aole i u, lele mai la na kanaka a kauo mai la no i ke kino o ua Mikololou la i kahaone. Ua hoaia oia i ke ahi a pau keia mano ino i ka puhi ahi ia. A hala he mau la hele mai la kekahi mau keiki me ka ilio i kahakai. I na keiki e auau ana, e eli iho ana ka ilio i ke one a loaa kekahi mea, lilo ia i mea paani na keia ilio nei ma ke one. I ka pau ana o ka auau ana o na keiki, kahea aku la kekahi i ka ilio, e hoi kakou! Hookuu wale ia iho la ia mea paani a ka ilio i ke kai a o kona hoi pu aku la no ia me na keiki. E ka makamaka heluhelu, o keia mea paani a ka ilio, oia no ke alelo o Mikololou i pau ole ia i ke ahi. I loa no a pulu ia alelo i ke kai, ola hou o Mikololou. Alaila, o kona hoi aku la no ia i kona aina ponoi i Maui e noho ai. Aole no i pau ka moolelo o Mikololou maanei, aka ua lawa paha keia no ka manawa. I keia wa weliweli i ka mai Corona, he mea nui na kanawai i kauia no ka hoemi ana i ua mai ahulau la i mea e palekana ai ka poe kupa o keia mau kaha. A oiai mau no ka noho kaawale ana o kakou poe kamaaina, ua weheia ka ipuka o Hawaii no ke kipa ana mai o na mea kipa mai na aina e, me ka manao e malamaia ana na kanawai e lakou. Aka aole paha pela ka lakou hana i na manawa a pau. No laila he aha la ka hoopai kupono no ua mau mea ino la e malama ole i na kanawai? Aole paha ka pepehi ana aku a make e like me ka hopena o Mikololou, aka e aho paha ke kipaku ana aku ia lakou mai keia aina nei, a o ka hoi aku la no ia i ko lakou aina ponoi. A e like me ke ola mau ana o ka moolelo o Mikololou ma o ka moolelo ana aku, i ka hoi ana aku o ia malihini i hoopaiia, e hoomaopopo aku i na mea kipa e ae, i makemake lakou e kipa mai i nei pae aina, pono no ka malamaia ana o na kanawai mai Corona o keia wa o pau koke auanei ka huakai makaikai. A pela no e palekana ai kakou poe kamaaina mai ka laha hou ana aku o ia mai. © Kama Kaaikaula 2020 na Kama Kaaikaula ko mua ko hope

Kuʻi ka Lono Haʻalele ka Poʻe iā Chiapas, Mekiko no Kuakemala Kūlani Hagemann-Frank 17 ʻOkakopa 2024 E nā mamo a Hāloa, e maliu mai. Eia kekahi nūhou kūwaho aʻu e hōʻike aku ai i mua o ʻoukou. Pili kēia nūhou i nā kānaka a me nā lāhui ʻōiwi ma nā ʻāina ʻē. He pilikia nui i ulu ma kekahi kapa aku o ka Moananuiākea. Eia ka nūhou o ka pilikia o nā mamo a ke kūlina, he mau lāhui ʻōiwi nō. e heluhelu Me he ʻIwa lā i Kāʻili Waiwai Māhie Beck 5 ʻOkakopa 2023 Paipai mākou iā ʻoukou, e nā makamaka heluhelu, e noʻonoʻo i nā mea e hana ʻia nei ma Maui Komohana, a e nānā i nā hana a nā hui nui o laila. Ma loko o kēia pōpilikia kaumaha loa, ʻike mōakaaka ʻia, ʻaʻole hiki iā kākou ke hilinaʻi i ke aupuni, no ka mea, ʻaʻole lākou e mālama i ka pono o ka lehulehu, a i ka pono o Hawaiʻi. Hoʻolako mau ʻia nā hui nui i ka wai, no ke kumu hoʻokahi ʻo ke kālā a me nā pōmaikaʻi ʻē aʻe e loaʻa ana i ke aupuni. E noʻonoʻo pono kākou no ka pilina o nā hui nui lāua ʻo nā luna aupuni. e heluhelu A Hiki i ke Aloha ʻĀina Hope Loa Kahanu Cuban 15 Pepeluali 2023 I ka lā 17 o Ianuali i mākaʻikaʻi ai ka poʻe aloha ʻāina no ko kākou aliʻi wahine aloha, ʻo Liliʻuokalani. Ua lāhui mākou i ke kakahiaka nui a ua ʻālana ʻia he hoʻokupu no ko kākou mau aliʻi ma Mauna ʻAla. A laila, neʻepapa akula mākou me ka lōkahi i ka hale aliʻi ʻo ʻIolani. e heluhelu Nā ʻIole Nahu ʻAipono! Keolamaupono Sagario 1 Nowemapa 2022 I ke kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa nei, he mau kānaka e hōʻiole nei i nā pono o ke kula a me nā haumāna. He aha ia mea ʻo ka hōʻiole ʻana? ʻO ka hōʻiole ʻana, ʻo ia nō ka ʻaihue ʻana o ke kanaka i nā mea pono waiwai a kekahi kanaka ʻē aʻe. e heluhelu Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces 4 Kēkēmapa 2023 I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. e heluhelu Ola ka ʻĪ, Koʻolau Kahanu Cuban 1 Malaki 2023 No ka ʻaha hoʻoulu ʻōlelo Hawaiʻi ʻo Ola ka ʻĪ. Ua mālama ʻia ma ke kikowaena kūʻai ʻo Koʻolau i Pepeluali 2023. e heluhelu Wehe ʻia ke Kau ʻAha ʻŌlelo 2023 Māhealani Traub 15 Pepeluali 2023 ʻO ka lā 18 o Ianuali, ʻo ia nō ka lā i wehe ʻia ai ka ʻahaʻōlelo o ke aupuni ma ke kapikala. He lā nui kēia no nā poʻe o Hawaiʻi nei. Koʻikoʻi loa kēia au o ka makahiki, no ka nui o nā pila like ʻole e kākau ‘ia nei, ā inā ‘āpono ʻia ua mau pila nei, he mau kānāwai hou ia no ke aupuni. e heluhelu Kōlea a Kōlea, Kiʻi i ka Wai Lokalia Roldan 1 Nowemapa 2022 ʻO ke poʻomanaʻo i kau aʻela ma luna aʻe nei, ua lohea nō ma ke mele ʻo "Kāhuli Aku, Kāhuli Mai" nō nā pūpū hinuhinu o uka, akā, he manaʻo ʻokoʻa kaʻu e hoʻopaneʻe aku ai i mua o ʻoukou poʻe mamo no ka ʻaihue ʻia ʻana o ko kākou wai a lilo i ka manu o Kahiki! e heluhelu Ua Pau ʻo Waiola i ke Ahi Kailana Keen 5 ʻOkakopa 2023 Eia nā ʻohana ma Lāhaiana, Maui, ke luʻuluʻu nei i ke aloha. Hoʻokahi mahina aku nei, ua hele a pau loa ka nani o Lāhaina i ke ahi. Ua ʻā nā hale a me nā halekuʻi a pau loa, a ua hele kekahi mau kānaka i ke ala hoʻi ʻole mai. Nui loa aʻela nā leo uwē o ka lehulehu me ke kulu makawalu ʻana o ka waimaka i ka pau ʻana o ke ola o kānaka a me nā mea waiwai i ke ahi. ʻO kekahi o nā hale i pau, ʻo ia nō ka hale pule kupaianaha loa ʻo Waiola i kū ma ke alanui ʻo Waineʻe. e heluhelu No ka Pono o ka ʻĀina Kūpono Achuela 15 Pepeluali 2023 He ui, he nīnau, aia i hea ka wai a Kāne? He ui, he nīnau hou, aia i hea ke aloha no ka wai a Kāne? Ke aloha no nēia ʻāina? Aia kā i ka pūʻali koa o ʻAmelika? ʻO ia nā nīnau koʻikoʻi loa. He moʻolelo kēia no ka wehewehe pono ʻana i ke kūlana maoli o ka hana a ka poʻe i kūkala mai na lākou nō e hoʻomalu iā Kapūkakī, ʻo ia hoʻi ʻo Red Hill. e heluhelu Piʻi mai nā Kai o Hawaiʻi Maile Wong 1 Nowemapa 2022 He wahi mea hoihoi kaʻu e waiho ana ma mua ou, e ka mea heluhelu iā Ka Ulu Hoi, ʻo ia hoʻi, ke piʻi nei ke kai o Hawaiʻi. I kēlā me kēia makahiki ke nui nei ke kai piha a e pihō auaneʻi nā kaona a me nā wahi like ʻole ma kai. Akā, ʻo ka mea hoihoi, ʻaʻole wale nō ma kahakai e piʻi ana ke kai. Piʻi hoʻi ke kai i loko o nā lāʻau e ulu aʻe ma kahakai. e heluhelu E Mālama iā Lēʻahi! Yuko Uchida 1 Nowemapa 2022 No kona nani i kipa nui ʻia ai ʻo Lēʻahi e ka nui lehulehu. Akā, ʻaʻole maʻemaʻe ka ʻāina ma luna o ka mauna. Inā nui nā mea kipa o Lēʻahi, loaʻa ka hihia i ka mauna. ʻEhia kānaka e piʻi i ka puʻu ʻo Lēʻahi i hoʻokahi lā? He ʻeono kaukani kānaka i kipa mai i ka lā hoʻokahi! e heluhelu kiʻi hou

< hoʻi hope No ka Papa Puka Mua o ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna Nohealani Mulloy 17 ʻOkakopa 2024 Ma hope o ‘ewalu makahiki o ka hana nui ua lei ‘ia ka lei o ka lanakila. Ma ka makahiki 1995 ua hoʻokumu ʻia ke kula ʻo Pūnana Leo o Waimea e ʻelima pūʻulu, ʻo ia hoʻi nā Kūpuna o ka DOE, Nā Kālai Waʻa, Nā Aikāne o Puʻukoholā, a me Hālau Kealaonāmaupua. ‘Aʻole i lōʻihi ka wā i kū ai ka Pūnana Leo o Waimea, ʻo kona paʻa akula nō ia. A laila, ua neʻe nā kumu a me nā haumāna i ke Kula Kaiapuni ma Waimea, ʻoiai he hoʻokahi wale nō kula Kaiaʻōlelo ma Waimea, a ʻo ia Kula Kaiapuni nō. Ma ka makahiki 2010 ua hoʻoholo ke poʻo kumu o ke kula haʻahaʻa o Waimea, ʻo Marcy McClelland, e pani i ke Kula Kaiapuni o Waimea. ʻAʻole i pau ko Waimea noke mau ʻana i ka ʻimina i kula kaiaʻōlelo ma ko lākou ʻāina. Ua hui koke nā ʻohana, nā kumu, ka poʻe o ke kaiāulu, a me ka ʻAha Pūnana Leo a ua hoʻokumu hou ʻia ke kula ʻo Pūnana Leo o Waimea. A ma ka makahiki 2011 ua hoʻokumu ʻia ke kula kaiaʻōlelo ma Waimea i kapa ʻia ʻo ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna. Ua pili ka Pūnana Leo o Waimea a me ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna a ua kapa ʻia kēia papahana o Ka Ua Paliloa. Ma ka hoʻomaka ʻana o kēia kula he hoʻokahi kumu, a he ʻumi haumāna. ʻAʻole i nui nā haumāna ʻoiai he mea hou ia ma kona kaiāulu. No laila, ua pili nō nei kula hou i kekahi mau kula e kū ana no ka manawa lōʻihi. Penei ia: ʻo ka papa mālaaʻo a i ka papa ʻewalu, aia nō ma lalo o ke Kula ʻo Nāwahīokalaniʻōpuʻu, a ʻo ke kula kiʻekiʻe, aia ma lalo o ke kula kiʻekiʻe o Honokaʻa. Akā naʻe ua ʻae ʻia nā haumāna o ʻAlo Kēhau o Ka ʻĀina Mauna e hoʻomau i ke aʻo ʻana ma Waimea, me ka haʻalele ʻole ʻana nō i ka ʻāina hānau. ʻO ke kumu i hana ʻia ai penei , i lawa nā lako a me ke kālā no ke kula. Eia kekahi, ʻo ke kumu i ʻae ʻole ʻia ai nā haumāna kula kiʻekiʻe e noho ma lalo o Nāwahī, ʻaʻole i ʻae ia kēia ʻano hana e ka DOE. Ua mau ka ulu ʻana o kēia kula, a ma ka makahiki 2024 ua puka ka papa mua o ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna, ua ulu ke ola o kā kākou ʻōlelo makuahine. Ma ka lā 8 o Mei, ua hoʻomaka nā hanana mua o ka pule puka kula ma ke kula ʻo ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna. Mālama ʻia ihola he pūʻai ma ke kula me nā ʻohana o ke kula, nā haumāna, a me nā kānaka i kōkua i ka hoʻokumu ʻana i ke kula. Ma ka lā 20 o Mei, ua hoʻomaka ka ʻaha mua o ka pule puka kula, he ʻaha ʻawa. Na nā haumāna nō, nā mākua o nā haumāna, a me nā ʻelele i kōkua i ka hoʻokumu ʻana i ke kula. A ma hope mai, ua kaʻi nā haumāna a me nā mākua i nā wahi i hoʻokumu ʻia ai ke kula. Ma ka lā 21, ua kō ka ʻaha haipule, a ma ka lā 22, ua kō ka ʻaha ma Manaua. A laila ma ka lā 24, ua kō piha ka hana a ua eo ka palapala i nā haumāna o ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna. Ua hoʻomaka ka ʻaha hoʻomoloa kīhei ma Anna Ranch ma ka hola ʻeiwa o ke kakahiaka. I ia wā, ua hui nā mākua, nā haumāna o nā papa haʻahaʻa aʻe, a me ke kaiāulu e nānā ai i kēia ʻaha piha i ka mana. A ma hope, ua pāʻina ka ʻohana no ka lilo ʻana o ka lei o ka lanakila i nā haumāna ʻekolu, ʻo ia hoʻi ʻo Laʻakea Canario-Carvalho, Nalu Akau, a me aʻu, ʻo Nohealani Mulloy. Akā naʻe ʻaʻole i pau ka hana ma ʻaneʻi. No laila, e hoʻomaopopo ʻia nō, ua noke ko Waimea, a paʻa ko lākou hana. Ua puka ka papa mua ʻo ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna. E noke mau mākou i ka hoʻōla ʻana i ka ʻōlelo makuahine. © Nohealani Mulloy 2024 ko mua ko hope

< hoʻi hope Kāpae ka pū e ka hoahānau! Keola Swain 17 ʻOkakopa 2024 Ma ka wā kahiko, i ke au o ko kākou mau kūpuna, keu hoʻi ka nui o nā kānāwai a me nā kapu no ka mālama ʻana i ke kanaka. A he mau lula i hākilo ʻia e ka poʻe Hawaiʻi. No ke aha? Eia kekahi pane: no ke ola pono o kākou me ka maluhia. A ʻo ia ka ʻiʻini o ka poʻe a pau i ola ma kēlā wā, ʻo ka makemake e noho ʻoluʻolu kekahi me kekahi. Eia naʻe, inā loaʻa ka pōʻino ma waena o kākou, pehea e hoʻoponopono ai? ʻO nā kūpuna nō hoʻi, ua hoʻoponopono lākou i nā mau pilikia me ka mihi a me ka huikala, i mea hoʻi e mālama ai i ua mau kānāwai lā. Akā, ke ola nei kākou i kekahi wā ʻokoʻa loa. Ke mālama nei nā aupuni i mau kānāwai me ka hulikua ʻana i ka pono o kānaka. ʻO kekahi o nā lula, ʻo ia ke kāohi ʻana i ka ʻowala ʻana i nā mea kaua. A ʻo kēia kaʻu manaʻo e hāpai aʻe ai ma kēia ʻatikala pōkole. Ma ka lā kanakolu kūmākahi o ʻAukake, ua ʻupu aʻe kekahi hanana ʻino ma Waiʻanae. E hakakā ana ʻelua ʻohana, ʻo ka ʻohana Silva me ka ʻohana Keamo-Carnate. I kekahi pō, kalaiwa aku ʻo Hiram Silva i ka pū i ka hale o ka ʻohana Keamo-Carnate a kī akula i ka pū. No ka hoʻopakele ʻana i kona mau ʻohana, kiʻi aku ʻo Rishard Keamo-Carnate i kāna pū, kī ʻia, ʻo ka make ihola nō ia o Hiram Silva. Ma mua naʻe o kona hāʻule ʻana, ua hala ʻekolu kanaka ma muli o ka hana lima nui a Hiram. I mea e pali ai ka ʻohana Keamo-Carnate, kī ʻia ka pū a hāʻule ʻo Silva. ʻAʻohe mea hou aku i make. No laila, ke hāpai ʻia nei kekahi manaʻo hoihoi, ʻo ia hoʻi, aia ka pono ʻo ka loaʻa ʻana he mea kaua i mea e hoʻopalekana aku ai i ka ʻohana. Ma lalo o ʻAmelika, kū nō kekahi kānāwai e ola ai ke kanaka ke kī aku ʻo ia i kekahi mea hana ʻino. A he laikini hoʻi no ka loaʻa ʻana o ka pū, i kū nō i ke kānāwai. ʻO ka pū naʻe a Hiram, ʻaʻole i loaʻa ua laikini nei. A ʻo Rishard nō hoʻi, ua loaʻa. Eia ka nīnau nui e hoʻolaha aku ai, pehea kākou e hoʻoholo ai i nā kānāwai no ka hana palekana ʻana i nā pū a me nā mea kaua ma Hawaiʻi? Aia anei he ala e hana pono ai? Ma Hawaiʻi nei, ua nui ka poʻe i loaʻa iā lākou nā mea kaua. A laila, ke ulu aʻe ka hakakā ma waena o kekahi me kekahi, wikiwiki nō hoʻi lākou i ke kiʻi aku i ka waikī. ʻEhia kā hoʻi mea aloha ʻo kākou! Auē, pehea ka ʻōlelo kaulana a Kamehameha i hoʻopuka aku ai, ʻo ke Kānāwai Māmalahoe? "E mālama i ke kanaka nui a me ke kanaka iki." He waiwai nui ke ola o ke kanaka! No laila, e kāohi kākou i ke kiʻi wale ʻana aku i ka pū a me ka mea kaua. Inā e hakakā ana ʻoe me kekahi, me nā puʻupuʻu lima wale nō e hakakā ai. A ma hope o ka hoʻomoe ʻana, e hoʻoponopono ʻia ko ʻolua pilikia. Aia a hoʻoweliweli ʻia kou ʻola, a laila e kiʻi i mea kaua a hoʻopalekana aku. Mai kaʻawili i ka manaʻo e kuʻu hoa, e aʻo i ke kaua, aʻo pū nō i ka holo. Eia hoʻi kekahi nīnau ʻelua, pili i ke au politika. ʻO kekahi poʻe halihali pū, ʻaʻole i loaʻa iā ia he laikini. No laila, inā hana ʻino akula ʻo ia, paʻakekī ka hoʻokolokolo ʻana i ia pū a me ke kanaka nāna i kī aku. Paʻakikī hoʻi ka hopu ʻia ʻana ona, a ʻo ka hopena, ʻaʻole paha he hoʻopaʻi i ke kī hewa ʻana i ka pū. He kānāwai kēia no ka noho palekana ʻana o kākou a pau! ʻAʻole au makemake e noho ma kahi kokoke i ka mea nāna ka pū, a loaʻa ʻole iā ia ka laikini. He mea e pōʻino ai i ka nohona o koʻu ʻohana a me nā hoa noho o ia kanaka. No laila, eia ka puana. Inā e ʻae ana kākou i ka halihali pū o kānaka, e mālama pū kākou i nā kānāwai e kāohi ana i ua mau waikī lā. Inā ʻaʻole, e kāpae ʻia paha ia mea he pū, kāpae pū ʻia ka hoʻoweliweli i ke ola o kākou. © Keola Swain 2024 ko mua ko hope

< hoʻi hope He Iʻa no ka Moana, He Aho Loa Kū i ke Koʻa Keanu Suyat-Okamoto 17 ʻOkakopa 2024 He ʻōlelo noʻeau kēia i kākau ʻia ma ka puke ʻŌlelo Noʻeau e Mary Kawena Pukui. ʻO ka manaʻo nui o kēia ʻōlelo noʻeau ʻo ia ka mākaukau. Aia nā iʻa nui ma kahi hohonu o ka moana; i mea e hopu ai, he pono ka lawe ʻana i aho (kaula) lōʻihi loa. No laila inā makemake ʻia nā iʻa nui, e mākaukau. E nānā mai e ka mea heluhelu i nā moʻolelo waiwai aʻu i ʻike maka ai i ʻimi naʻauao no ka mākaukau. I kēlā me kēia wā hoʻoilo, hoe waʻa nā haumāna like ʻole mai nā kula he nui ma Hawaiʻi nei, a heihei nō hoʻi. I ka hoʻoilo o ka makahiki 2019, ua hoʻomaka ka hoe waʻa ʻana o nā haumāna ma ke kula kiʻekiʻe o Kamehameha ma Kapālama. ʻO ka mea mau i kēia kula, hoe waʻa nā haumāna ma kahi o Mokauea, ma ka moana i waho o Mokauea, a ma ʻō a ma ʻaneʻi ma nā kai like ʻole, e laʻa ʻo Ala Moana a me Waikīkī. I ka makahiki 2019, ua huli kekahi waʻa o lākou ma ka moana. Auē! ʻO ka pilikia, ʻaʻohe ʻumoki ma ia waʻa. ʻO ka ʻumoki ka mea e pani ʻia ai kekahi puka liʻiliʻi loa ma ka waʻa i ʻole e komo mai ke kai i loko. Akā naʻe, ma muli o ka ʻole o ka ʻumoki ma ia waʻa, komo mai nō ke kai i loko o ka waʻa! ʻO ka hopohopo aʻela nō ia o nā kiaʻi o nā haumāna, iā lākou ma ka moku palekana. No laila, ua kau akula nā kiaʻi i nā haumāna o ia waʻa ma luna o nā paikikala kai, nākiʻi ʻia ka waʻa i ka moku palekana no ke kauō ʻana i kapakai, a hoʻi lākou a pau i uka me ka palekana. He mea liʻiliʻi loa ka ʻumoki ma nā waʻa, akā inā loaʻa ʻole kēia mea liʻiliʻi e nui ana nō ka pilikia. He iʻa no ka moana, he aho loa kū i ke koʻa. ʻAʻole wale nō ma ka waʻa e aʻo ai i ka mākaukau. He moʻolelo hou aku kaʻu no ka hoe kaiaka ʻana. ʻOiai ʻo ka hāʻulelau ka wā e hoe kaiaka ai nā kula kiʻekiʻe o Hawaiʻi nei, ʻakahi a hoʻomaka ʻia ke kau hoe kaiaka ʻana ma nā kula kiʻekiʻe. A ua mālama ʻia ka heihei hoe kaiaka mua loa ma ke Ala Wai. Nui loa nā ʻōpio i kēia heihei! A nui nō hoʻi nā waʻa kaiaka i huli! ʻAʻole he mea maʻalahi ka hoe kaiaka no ka mea paʻakikī ka hoʻokaualewa ʻana i ka waʻa kaiaka. ʻO kekahi o nā ʻōpio, ua wikiwiki a ʻeleu ko lākou kau hou ʻana i ke kaiaka ma hope o ka huli ʻana. A ʻo kekahi mau ʻōpio, kā! Ua paʻakikī a lohi ke kau hou ʻana i ke kaiaka. Ua pilikia paha lākou i ka nui o nā waʻa ʻē aʻe e heihei ana ma kahi o lākou. Aia nō ka makani e pā ana, a ʻo ke kai hoʻi e kō ana ma ʻō a ma ʻaneʻi. Aia lā! Ua ʻike ʻia nā ʻōpio i maʻa a mākaukau, a pēlā nō ka ʻike ʻana i ka malihini o kekahi o nā ʻōpio i ka hoe kaiaka ʻana. Akā nō naʻe, ua hoʻomau a ʻonipaʻa lākou a pau. Eia kekahi moʻolelo hope loa, ua pili i ka heʻenalu ʻana. I kekahi lā ma hope o ke kula, ua hele pū au me koʻu hoa e heʻenalu i kahakai. Akā ua wikiwiki māua ma muli o ka ʻeuʻeu i ka heʻenalu ʻana. ʻAʻole māua i noʻonoʻo pono a ʻohiʻohi pono i nā lako heʻenalu. I ko māua hōʻea ʻana aku i ka hale, ua holo wikiwiki māua e kiʻi ai i nā mea pono no ka heʻenalu ʻana, a holo akula māua i kahakai. Kā! Ua poina ʻia ka uepa a me nā kaula o nā papa heʻenalu! No ko māua ʻiʻini nui e heʻenalu, ua hoʻoholo māua e heʻe aku me ka ʻole o ua mau lako nei. A i ka heʻenalu ʻana ua paʻakikī a pūʻukiʻuki nō hoʻi! I ke kū ʻana ma ka papa heʻenalu, paheʻe ihola māua i ke poʻi ʻana o ka nalu me ka ʻole o ka uepa. Auē! Lilo nā papa i ka nalu me ke kaula ʻole. Ua pilikia nō hoʻi māua i kēlā lā. E ka mea heluhelu, eia hoʻi nā haʻawina aʻu i aʻo ai mai kēia mau moʻolelo. He mea liʻiliʻi loa ka ʻumoki ma ka waʻa, akā inā loaʻa ʻole kēia mea liʻiliʻi, he pilikia nui ka waʻa. He iʻa no ka moana, he aho loa kū i ke koʻa. E like hoʻi me nā ʻōpio ma ka heihei hoe kaiaka, e hoʻomau a ʻonipaʻa ʻoe i nā mea a pau ma ke ola. Inā he mea iki a he mea nui paha, e hoʻomau a ʻonipaʻa mau. Mai hopohopo i ka pā ʻana o ka makani, ke kō ʻana o ke kai, a me nā kānaka ʻē aʻe e nānā ana iā ʻoe. E nānā i ke kuamoʻo pololei o kou ola ponoʻī. He ʻaʻaliʻi kū makani nō ʻoe, ʻaʻohe makani nāna e kulaʻi. A e aʻo! Mai hele wikiwiki i kahakai no ka heʻenalu ʻana. I kou hoʻomākaukau ʻana e hele i kahi wahi, e ʻumia ka hanu. He mea iki ka uepa a me ke kaula, akā me ka ʻole o kēia mau mea ʻelua ua hōʻaʻano ʻia māua i ka heʻenalu ʻana. E mālie i kou hoʻomākaukau ʻana. Ua ahu ka imu, e lāwalu ka iʻa. © Keanu Suyat-Okamoto 2024 ko mua ko hope

Kulanui Auē ka Nui Kaʻa Ē! Nāpualani Panui 17 ʻOkakopa 2024 Ua kupu aʻe kekahi pilikia ma ke kulanui. I kēlā me kēia makahiki, hōʻea mai nā haumāna hou i ke Kula Nui o Hawaiʻi ma Mānoa a nui ʻē nā haumāna ma mua o ka wā ma mua. Noho ma ʻaneʻi kekahi o ka poʻe kūloko, akā nui nā haumāna i neʻe mai ka ʻāina ʻē mai. Ma muli o ka nui wale o nā haumāna i hoʻāpono ʻia i loko o kēia kula, paʻakikī ka ʻimi ʻana a loaʻa kekahi wahi e hoʻokū ai i ko lākou mau kaʻa. e heluhelu E Hoʻokaʻawale i ka ʻŌʻo mai ka Lima Aku Yuko Uchida 4 Kēkēmapa 2023 He lono kupaianaha kā ka i kūkala ʻia maila iā mākou e pili ana no ka haʻalele haʻaheo ʻana o ka pelekikena o ke kulanui o Hawaiʻi i noho lōʻihi i kāna kūlana. I ka lā 19 o Kepakemapa, ua kūkala ʻia aku ka manaʻo o Pelekikena David Lassner i mua o ka lehulehu. E hoʻomaha loa ana ʻo ia i ka hopena o ka makahiki kula 2024. Ma loko o kāna leka kūkala, ʻī maila ʻo iala no kona "haʻaheo" i nā mea i kō ma lalo o kona noho pelekikena ʻana. Eia kekahi mea āna i haʻaheo ai, ʻo ka hele ʻana o ke kulanui a "culturally strong." No laila, he aha kāna mau hana no ka lāhui a me ka "moʻomeheu" Hawaiʻi? Hōhonu nō ke kawa. e heluhelu Nā ʻIole Nahu ʻAipono Keolamaupono Sagario 1 Nowemapa 2022 I ke kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa nei, he mau kānaka e hōʻiole nei i nā pono o ke kula a me nā haumāna. He aha ia mea ʻo ka hōʻiole ʻana? ʻO ka hōʻiole ʻana, ʻo ia nō ka ʻaihue ʻana o ke kanaka i nā mea pono waiwai a kekahi kanaka ʻē aʻe. e heluhelu Ka Pōpilikia Moʻohelu Kālā Kamalei Marrotte 1 ʻOkakopa 2020 Auwē nō hoʻi ē! I ka mahina nei nō i puka ai kekahi ʻatikala ma ka pūnaewele no ke kula nui o Hawaiʻi nei, nāna e wehewehe ana i ka ‘ole loa o ke kālā e pono ai ke Kula Nui no ka mālama mau ‘ana i kekahi o kona mau polokalamu e like me ka maʻamau. ʻO kekahi o ia mau polokalamu, ʻo ia nō ka Hana Keaka a me ka Ethnic Studies. He aha auaneʻi ka hopena? e heluhelu E ala! E alu!! E kuilima!!! ʻĀnela Akiu 17 ʻOkakopa 2024 ‘Auhea ‘oukou e nā pua i‘a i komo mai i nā loko uluwehiwehi o Hawaiʻinuiākea, kahi e pili a‘e ai i nā wai māpuna o nā kūpuna, ‘ano‘ai me ke aloha. He wahi ho‘olauna kēia i kekahi mau ‘o‘opu ‘ai lehua o Hawai‘inuiākea, ‘o ia ho‘i ka hui i kapa ‘ia ‘o ka Papa Haumāna Kauleo o Hawai‘inuiākea (Hawaiʻinuiākea Student Advisory Board). Ua ho‘okumu ‘ia nei hui me ka mana‘olana e paipai aku i ke kūkā kama‘ilio ‘ana a nā haumāna me nā alaka‘i o kēlā me kēia māpuna o Hawai‘inuiākea. e heluhelu E Hui nā Maka ma NHSS Kailana Keen 4 Kēkēmapa 2023 ʻAuhea ʻoukou e nā ʻōpuʻu e mōhala aʻe nei i ka ua Kuahine o Mānoa. E nā ʻōpuʻu e nehe mālie mai nei i ka makani Kākea e pā mai ana ma Puahia, Kānewai, Piliamoʻo, Paʻakea, Pilipili, Wailele, a me Kauwalaʻa, ʻanoʻai me ke aloha. Maopopo anei nā ʻano kumuwaiwai like ʻole i hoʻolako ʻia no ʻoukou? Ua lohe anei ʻoukou i nā ʻano hana like ʻole a NHSS e alakaʻi ana? E ka mea heluhelu, e maliu mai i ka leo huliāmahi a ka Native Hawaiian Student Services. e heluhelu O ke Au o ka Manawa ka Hoike Kahikinaokalā Domingo 10 Iune 2021 E KA ULU HOI:— O ka hua o ka hana, ka liuliu, a me ke kulana o kakou na haumana, he hookahi wale no mea nana e hoike mai i ke kupono, ka makaukau, ka maiau ame ka maemae o ka hana, oia ke Au o ka Manawa. e heluhelu ʻAuhea kahi Hale no Kākou? Kamaile Manning 17 ʻOkakopa 2024 ʻAʻohe wahi mea a like aku me kēia pilikia ʻo ko Kawaihuelani nele ‘ana i ka hale ‘ole. Inā he haumāna, he kumu, he kākoʻo, a he limahana paha ʻoe ma lalo o Kawaihuelani, ua maopopo akula iā ʻoe nā pilikia o kēia hālau o kākou. Inā ʻaʻole ʻoe kamaʻāina i ia pilikia, e ʻupu aʻe ana paha ka manaʻo no ka pono a no ka hewa. E heluhelu mai. e heluhelu E wehe i ka puka! E hui kākou, o mehameha auaneʻi Yuko Uchida 5 ʻOkakopa 2023 ʻAuhea ʻoukou, e nā manu i lele mai i ke kulanui o Hawaiʻi, mai nā ʻāina like ʻole mai! Ua hānai ʻia e ko ʻoukou mau mākua a kūpuna paha, ma ko ʻoukou mau pūnana ponoʻī. A ua lele maila i Hawaiʻi nei, me he manu ʻōpio lā e noho ana i pūnana hou i kēia kau. ʻO ka wā kēia e ʻīnana aʻe ai. e heluhelu ʻAʻole Lawa ka Papa Kamaʻilio Hoʻokahi ma ke Kulanui Kauhi Gample 28 Pepeluali 2021 ʻAuhea ʻoukou e nā ʻōpuʻu lehua e uluwehi ai nā paia o Kawaihuelani. ʻO au kekahi i hoʻomanawanui i ka paka ua o Waʻahila. Lōʻihi ka huakaʻi ʻana o ko kākou waʻa e pae ai i Kapaʻa, a ua hōʻea nō. No laila, ʻo kēia ka manawa e hoʻoponopono ai i ia waʻa no nā pōkiʻi. e heluhelu

No Kānaka He Iʻa no ka Moana, He Aho Loa Kū i ke Koʻa Keanu Suyat-Okamoto 17 ʻOkakopa 2024 He ʻōlelo noʻeau kēia i kākau ʻia ma ka puke ʻŌlelo Noʻeau e Mary Kawena Pukui. ʻO ka manaʻo nui o kēia ʻōlelo noʻeau ʻo ia ka mākaukau. Aia nā iʻa nui ma kahi hohonu o ka moana; i mea e hopu ai, he pono ka lawe ʻana i aho (kaula) lōʻihi loa. No laila inā makemake ʻia nā iʻa nui, e mākaukau. E nānā mai e ka mea heluhelu i nā moʻolelo waiwai aʻu i ʻike maka ai i ʻimi naʻauao no ka mākaukau. e heluhelu E Hoʻokaʻawale i ka ʻŌʻō mai ka Lima Aku Yuko Uchida 4 Kēkēmapa 2023 He lono kupaianaha kā ka i kūkala ʻia maila iā mākou e pili ana no ka haʻalele haʻaheo ʻana o ka pelekikena o ke kulanui o Hawaiʻi i noho lōʻihi i kāna kūlana. I ka lā 19 o Kepakemapa, ua kūkala ʻia aku ka manaʻo o Pelekikena David Lassner i mua o ka lehulehu. E hoʻomaha loa ana ʻo ia i ka hopena o ka makahiki kula 2024. Ma loko o kāna leka kūkala, ʻī maila ʻo iala no kona "haʻaheo" i nā mea i kō ma lalo o kona noho pelekikena ʻana. Eia kekahi mea āna i haʻaheo ai, ʻo ka hele ʻana o ke kulanui a "culturally strong." No laila, he aha kāna mau hana no ka lāhui a me ka "moʻomeheu" Hawaiʻi? Hōhonu nō ke kawa. e heluhelu Kōlea a Kōlea, Kiʻi i ka Wai Lokalia Roldan 1 Nowemapa 2022 ʻO ke poʻomanaʻo i kau aʻela ma luna aʻe nei, ua lohea nō ma ke mele ʻo "Kāhuli Aku, Kāhuli Mai" nō nā pūpū hinuhinu o uka, akā, he manaʻo ʻokoʻa kaʻu e hoʻopaneʻe aku ai i mua o ʻoukou poʻe mamo no ka ʻaihue ʻia ʻana o ko kākou wai a lilo i ka manu o Kahiki! e heluhelu ʻAʻohe Patriarchy o ke Aloha ʻĀina Kaimana Kawaha 31 Malaki 2022 Ua laha akula nō kēia ʻōlelo e kaulana nei ʻo ke Aloha ʻĀina mai ʻō a ʻō o ka pae ʻāina. Ua lohe nui ʻia nō ma nā ʻano wahi like ʻole. Ua ʻike pinepine ʻia nō ma nā ʻano palapala like ʻole. Ke ola maoli nei nō kēia ʻōlelo ʻo ke Aloha ʻĀina ma waena o kēia Lāhui. e heluhelu Kāpae ka pū e ka hoahānau! Keola Swain 17 ʻOkakopa 2024 Ma ka wā kahiko, i ke au o ko kākou mau kūpuna, keu hoʻi ka nui o nā kānāwai a me nā kapu no ka mālama ʻana i ke kanaka. A he mau lula i hākilo ʻia e ka poʻe Hawaiʻi. No ke aha? Eia kekahi pane: no ke ola pono o kākou me ka maluhia. A ʻo ia ka ʻiʻini o ka poʻe a pau i ola ma kēlā wā, ʻo ka makemake e noho ʻoluʻolu kekahi me kekahi. Eia naʻe, inā loaʻa ka pōʻino ma waena o kākou, pehea e hoʻoponopono ai? e heluhelu E wehe i ka puka! E hui kākou, o mehameha auaneʻi. Yuko Uchida 5 ʻOkakopa 2023 ʻAuhea ʻoukou, e nā manu i lele mai i ke kulanui o Hawaiʻi, mai nā ʻāina like ʻole mai! Ua hānai ʻia e ko ʻoukou mau mākua a kūpuna paha, ma ko ʻoukou mau pūnana ponoʻī. A ua lele maila i Hawaiʻi nei, me he manu ʻōpio lā e noho ana i pūnana hou i kēia kau. ʻO ka wā kēia e ʻīnana aʻe ai. e heluhelu He Hawaiʻi ʻUala Kahiki Lokalia Roldan 1 ʻOkakopa 2022 No nā hanauna he nui i kaʻa hope mai, ua piʻi aʻela ka uku o ka noho ʻana a me ka hoʻolako ʻana i ka hale ma Hawaiʻi. Nui hoʻi nā puʻu i kū ma mua o ka poʻe Hawaiʻi e ālai ana i ka mālama ʻana iā lākou iho me ka ʻohana, no laila, ua haʻalele kekahi mau kānaka Hawaiʻi i ko kākou ʻāina hānau no ka pono hoʻi o ko lākou ʻohana ke loaʻa kekahi kūlana hana maikaʻi, a hale paha. e heluhelu Ka Loina Hawaiʻi e Ola ai ka Hawaiʻi ʻAkamu Poʻoloa 15 Nowemapa 2021 E nā pua mamo nō i ke ao mālamalama e makeʻe maoli nei i ka ʻōlelo Hawaiʻi. E ola a aloha nui hoʻi kākou! I hiki iā ʻoukou ke kūlia pono, makemake nō au e waiho iho i kēia hua i luna o koʻu umauma i mua o ʻoukou, kuʻu anaina noʻeau lua ʻole. e heluhelu No ka Papa Puka Mua o ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna Nohealani Mulloy 17 ʻOkakopa 2024 Ma hope o ‘ewalu makahiki o ka hana nui ua lei ‘ia ka lei o ka lanakila. Ua noke ko Waimea, a paʻa ko lākou hana. Ua puka ka papa mua ʻo ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna. E noke mau mākou i ka hoʻōla ʻana i ka ʻōlelo makuahine. e heluhelu Pūʻā Kōlea Keleka Falces 5 ʻOkakopa 2023 Eia mai kākou ma kahi o ʻekolu makahiki ma hope o ka pae mua ʻana mai o ka maʻi Kolona i ke one o Hawaiʻi nei. Ua ʻō ʻia ka hapanui o ka lehulehu i ka lāʻau koʻokoʻo, a e manaʻo ʻia paha, ua pau ka maʻi ahulau. Eia naʻe, i kēlā mahina aku nei i piʻi māhuahua aʻela ka nui o ka poʻe i loaʻa i ka maʻi Kolona. e heluhelu He Hawaiʻi ʻOe Noah Ellis 31 Malaki 2022 I kēia manawa, aia kekahi mau kānaka e noho nei me ka manaʻo, ʻaʻole paha lākou he Hawaiʻi maoli. Pēlā paha kekahi mau kānaka ma muli o ko lākou nele ʻana i ka ʻike Hawaiʻi a me ka ʻōlelo Hawaiʻi, a i ʻole no ko lākou hoʻokaʻawale ʻia ʻana paha mai ka moʻomeheu Hawaiʻi aku. He mea hoʻomanaʻo kēia, ua lawa ʻoe. e heluhelu Mākaukau anei no ke Kūʻai Hale? Brandi Ahlo 15 Nowemapa 2021 “Ako e ka hale a paʻa, a i ke komo ʻana mai o ka hoʻoilo, ʻaʻole e kulu i ka ua o Hilinehu.” He ʻōlelo noʻeau kēia no ka hoʻomākaukau ʻana i ka hale ma mua o ka ua nui ma ka mahina ʻo Hilinehu. E ʻohiʻohi i nā pono, kūkulu i ka hale, a hoʻonohonoho i nā mea lako i loaʻa ʻole ke kawaū ma muli o ka mākaukau ʻole. e heluhelu

< hoʻi hope Auē ka Nui Kaʻa Ē! Nāpualani Panui 17 ʻOkakopa 2024 Ua kupu aʻe kekahi pilikia ma ke kulanui. I kēlā me kēia makahiki, hōʻea mai nā haumāna hou i ke Kula Nui o Hawaiʻi ma Mānoa a nui ʻē nā haumāna ma mua o ka wā ma mua. Noho ma ʻaneʻi kekahi o ka poʻe kūloko, akā nui nā haumāna i neʻe mai ka ʻāina ʻē mai. Ma muli o ka nui wale o nā haumāna i hoʻāpono ʻia i loko o kēia kula, paʻakikī ka ʻimi ʻana a loaʻa kekahi wahi e hoʻokū ai i ko lākou mau kaʻa. He mau wahi e hoʻokū ai i ke kaʻa a he mau hale kaʻa ma ke kula, akā he palapala ʻae ka mea e pono ai o pilikia i ka uku kikiki. ʻO ka mea ʻoi loa, ʻo ia ka hoʻokū kaʻa ʻana ma ka hale kaʻa o ke Kāʻei Iwakālua (Zone 20). ʻElima wale nō kālā ka uku komo, a ʻelima mau papahele me ʻelua haneli kanawalu mau wahi pākahi. Akā, hoʻopiha ʻia ka hale kaʻa i nā kaʻa o nā haumāna a me nā kumu, no laila lilo kēia ʻimina i heihei i kēlā me kēia kakahiaka. Ma kahi o ʻumikūmāwalu kaukani mau haumāna e komo i loko o kēia kula, a hoʻomaka ka hapa nui o nā papa i ka manawa hoʻokahi. No laila inā ʻaʻole ʻoe i hōʻea koke ma mua o ka hola ʻeiwa, paʻakikī ka loaʻa ʻana o kekahi wahi kaʻawale. E kalaiwa ana ʻoe a puni ka hale kaʻa no ka manawa lōʻihi, a i ʻole e haʻi ʻia ʻoe ma mua o ke komo ʻana, “ʻAʻohe wahi kaʻawale, e aho nō ʻoe e huli aku a neʻe hope.” He pilikia kēia i hana ʻia iaʻu i koʻu hele ʻana mai no kaʻu papa i hoʻomaka i ka hapa lua hola ʻumi. Ua hōʻea mai au ʻumi minuke i koe ka hola ʻeiwa a paʻa ʻē ka hale kaʻa! No laila, ʻo koʻu kalaiwa nō ia a puni ke kula holoʻokoʻa. ʻAʻohe wahi kaʻawale ma ke alanui, a ʻaʻole hiki ke hoʻokū i kekahi wahi kūkulu kaʻa ma muli o ka loaʻa ʻole o ke palapala ʻae. Ma muli o kēia pilikia, ua hōʻea mai au i kaʻu papa he kanahā minukema hope mai o kona hoʻomaka ʻana. Auē nō hoʻi ē! No wai ka hewa? ʻO makou poʻe kūloko i noho ma ʻaneʻi no ke kula, noho paha mākou ma ko mākou mau hale. Ke noho nei kekahi o mākou i loko o nā hale noho haumāna, akā pipiʻi loa ia. ʻAʻole hiki iā mākou a pau ke uku i ka uku kaulele. No laila, ʻoi aʻe ka maʻalahi o ka noho ʻana ma ko mākou mau hale ponoʻī. Akā, ʻo mākou nā mea e ala koke a kalaiwa mamao me ka nui kaʻa ma ke alanui. ʻO ka hapa nui o nā haumāna mai ka ʻāina ʻē, ʻaʻole lākou kau iki i nā alanui i paʻa., ʻO ia nō nā mea e noho ma kahi kokoke i ke kula nui i loko o nā hale noho haumāna a i ʻole ke kūlanakauhale. ʻO mākou ke noho iho nei ma kēia ʻāina, a kākī ʻia mākou i nā uku like me nā haumāna malihini. No laila, he mea pono ka hoʻomakakoho ʻana i nā haumāna kūloko, ʻaʻole ka huli kua wale ʻana mai. Eia kekahi haʻina no kēia pilikia. E kūkulu i wahi ʻokoʻa no nā kānaka kūloko wale nō, na mākou ia wahi e hoʻokū ai i nā kaʻa. Pēlā e maʻalahi ai ka hoʻokū kaʻa ma hope o ke kalaiwa lōʻihi ʻana. Inā e hoʻokaʻawale ʻia ʻana mākou me nā malihini, e emi ana nā kaʻa i loko o ka hale kaʻa ma ke Kāʻei Iwakālua. He mea maikaʻi no nā haumāna a me nā kumu a pau e hele mai ana i ke kula i kēlā me kēia lā. Eia kekahi, e hoʻolako ʻia mākou i kekahi palapala ʻae no ka hoʻokū ʻana i nā wahi kaʻawale a pau ma kahi o ke kula. No ke aha mākou e kāohi a hana ʻino ʻia ai ma ko mākou ʻāina ponoʻī? © Nāpualani Panui 2024 ko mua ko hope

< hoʻi hope No ka Papa Puka Mua o ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna Nohealani Mulloy 17 ʻOkakopa 2024 Ma hope o ‘ewalu makahiki o ka hana nui ua lei ‘ia ka lei o ka lanakila. Ma ka makahiki 1995 ua hoʻokumu ʻia ke kula ʻo Pūnana Leo o Waimea e ʻelima pūʻulu, ʻo ia hoʻi nā Kūpuna o ka DOE, Nā Kālai Waʻa, Nā Aikāne o Puʻukoholā, a me Hālau Kealaonāmaupua. ‘Aʻole i lōʻihi ka wā i kū ai ka Pūnana Leo o Waimea, ʻo kona paʻa akula nō ia. A laila, ua neʻe nā kumu a me nā haumāna i ke Kula Kaiapuni ma Waimea, ʻoiai he hoʻokahi wale nō kula Kaiaʻōlelo ma Waimea, a ʻo ia Kula Kaiapuni nō. Ma ka makahiki 2010 ua hoʻoholo ke poʻo kumu o ke kula haʻahaʻa o Waimea, ʻo Marcy McClelland, e pani i ke Kula Kaiapuni o Waimea. ʻAʻole i pau ko Waimea noke mau ʻana i ka ʻimina i kula kaiaʻōlelo ma ko lākou ʻāina. Ua hui koke nā ʻohana, nā kumu, ka poʻe o ke kaiāulu, a me ka ʻAha Pūnana Leo a ua hoʻokumu hou ʻia ke kula ʻo Pūnana Leo o Waimea. A ma ka makahiki 2011 ua hoʻokumu ʻia ke kula kaiaʻōlelo ma Waimea i kapa ʻia ʻo ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna. Ua pili ka Pūnana Leo o Waimea a me ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna a ua kapa ʻia kēia papahana o Ka Ua Paliloa. Ma ka hoʻomaka ʻana o kēia kula he hoʻokahi kumu, a he ʻumi haumāna. ʻAʻole i nui nā haumāna ʻoiai he mea hou ia ma kona kaiāulu. No laila, ua pili nō nei kula hou i kekahi mau kula e kū ana no ka manawa lōʻihi. Penei ia: ʻo ka papa mālaaʻo a i ka papa ʻewalu, aia nō ma lalo o ke Kula ʻo Nāwahīokalaniʻōpuʻu, a ʻo ke kula kiʻekiʻe, aia ma lalo o ke kula kiʻekiʻe o Honokaʻa. Akā naʻe ua ʻae ʻia nā haumāna o ʻAlo Kēhau o Ka ʻĀina Mauna e hoʻomau i ke aʻo ʻana ma Waimea, me ka haʻalele ʻole ʻana nō i ka ʻāina hānau. ʻO ke kumu i hana ʻia ai penei , i lawa nā lako a me ke kālā no ke kula. Eia kekahi, ʻo ke kumu i ʻae ʻole ʻia ai nā haumāna kula kiʻekiʻe e noho ma lalo o Nāwahī, ʻaʻole i ʻae ia kēia ʻano hana e ka DOE. Ua mau ka ulu ʻana o kēia kula, a ma ka makahiki 2024 ua puka ka papa mua o ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna, ua ulu ke ola o kā kākou ʻōlelo makuahine. Ma ka lā 8 o Mei, ua hoʻomaka nā hanana mua o ka pule puka kula ma ke kula ʻo ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna. Mālama ʻia ihola he pūʻai ma ke kula me nā ʻohana o ke kula, nā haumāna, a me nā kānaka i kōkua i ka hoʻokumu ʻana i ke kula. Ma ka lā 20 o Mei, ua hoʻomaka ka ʻaha mua o ka pule puka kula, he ʻaha ʻawa. Na nā haumāna nō, nā mākua o nā haumāna, a me nā ʻelele i kōkua i ka hoʻokumu ʻana i ke kula. A ma hope mai, ua kaʻi nā haumāna a me nā mākua i nā wahi i hoʻokumu ʻia ai ke kula. Ma ka lā 21, ua kō ka ʻaha haipule, a ma ka lā 22, ua kō ka ʻaha ma Manaua. A laila ma ka lā 24, ua kō piha ka hana a ua eo ka palapala i nā haumāna o ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna. Ua hoʻomaka ka ʻaha hoʻomoloa kīhei ma Anna Ranch ma ka hola ʻeiwa o ke kakahiaka. I ia wā, ua hui nā mākua, nā haumāna o nā papa haʻahaʻa aʻe, a me ke kaiāulu e nānā ai i kēia ʻaha piha i ka mana. A ma hope, ua pāʻina ka ʻohana no ka lilo ʻana o ka lei o ka lanakila i nā haumāna ʻekolu, ʻo ia hoʻi ʻo Laʻakea Canario-Carvalho, Nalu Akau, a me aʻu, ʻo Nohealani Mulloy. Akā naʻe ʻaʻole i pau ka hana ma ʻaneʻi. No laila, e hoʻomaopopo ʻia nō, ua noke ko Waimea, a paʻa ko lākou hana. Ua puka ka papa mua ʻo ʻAlo Kēhau o ka ʻĀina Mauna. E noke mau mākou i ka hoʻōla ʻana i ka ʻōlelo makuahine. © Nohealani Mulloy 2024 ko mua ko hope