< hoʻi hope ʻAuhea kahi Hale no Kākou? Kamaile Manning 17 ʻOkakopa 2024 ʻAʻohe wahi mea a like aku me kēia pilikia ʻo ko Kawaihuelani nele ‘ana i ka hale ‘ole. Inā he haumāna, he kumu, he kākoʻo, a he limahana paha ʻoe ma lalo o Kawaihuelani, ua maopopo akula iā ʻoe nā pilikia o kēia hālau o kākou. Inā ʻaʻole ʻoe kamaʻāina i ia pilikia, e ʻupu aʻe ana paha ka manaʻo no ka pono a no ka hewa. E heluhelu mai. Ua hoʻokumu ʻia kēia hālau ma ka makahiki 2007. Hala loa he 17 mau makahiki a mau nō ka nele ʻana o mākou i ka hale ʻole. ʻO ka maʻamau, he mau wahi kūpono i noho ʻia e nā ʻoihana ʻē aʻe o kēia kulanui. ‘O Shidler ka hale ponoʻī o ka mēkia ʻoihana, ‘o Kuykendall ka hale o ka mēkia Pelekānia, a ʻo Sakamaki kahi e mālama ʻia nei ka mēkia mōʻaukala. Akā, ʻo Kawaihuelani, ʻo kahi a kākou e noho nei, ʻo ia kahi e pā ʻole ai ka lā. I kēia lā, ke noho nei nā keʻena o Kawaihuelani ma Spalding. Aia nā mānaleo a me kekahi o nā kumu ma ka papahele ʻelua. ʻO ke koena o nā kumu, ke kaʻana like nei lākou i ka papahele ʻehā me ka māhele Indo-Pacific Languages. Ua kau ʻia kekahi o kā kākou mau kumu ma ka lumi hoʻopaupilikia i hoʻonohonoho ‘ia ma ke ‘ano he keʻena. Pehea lā? He hōʻailona kēia no ka waiwai ʻole o ka ʻike a me ka ʻōlelo a kākou i ke kulanui a he mea kākou e kiloi aku ai a waiho wale ma kahi ʻē. Eia kekahi, ʻo ka hōʻailona o ko kākou holoē, he pelaha iki wale nō e lewalewa nei ma luna o ka hale e māka ʻia ai ko kākou noho ʻana i laila. Mai ʻiʻimo ka maka o kāʻalo koke auaneʻi ʻoe i kēia wahi pelaha me ka ʻike ʻole aku. Pehea kākou e ulu ai ma ia ʻano wahi? Hoʻokomo wale ʻia aku nā papa ʻōlelo Hawaiʻi i ʻō a i ʻaneʻi o kēia kulanui ino ka ua mea ʻo ka loaʻa ʻole ʻana o kekahi kahua ponoʻī no kākou. He poʻe kuewa nā haumāna o Kawaihuelani ma ko kākou ʻāina ponoʻī. Ke kū nei nō kēia hana a ke kula nui i ka hūpō. Wahi a lākou, he kula Hawaiʻi kēia i aʻo ʻia ma nā ʻano Hawaiʻi. Inā pēlā, he aha ke kumu o ka hūnā ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma ia kulanui? He kapa wale nō kā lākou ma nā lehelehe. ʻO kekahi kumu ʻē aʻe paha, ʻaʻohe ʻiʻini mai loko mai o Kawaihuelani e hoʻoponopono i kēia pilikia. Ua hiki ke hoʻāhewa i ke kulanui no ia pilikia akā no wai ke kuleana ʻo ka pono o kākou nā haumāna? ʻO ka mākia o Kawaihuelani, ʻo ia hoʻi ʻo “E ola ka ʻōlelo”. ʻO ka ʻoiaʻiʻo, ke ola nei ka ʻōlelo Hawaiʻi ma kēia kulanui, inā ʻaʻohe wahi e ola ai? © Kamaile Manning 2024 ko mua ko hope

Moʻolelo Kahiko Ua Komo ka Hui Kālepa Lūkia-ʻAmelika iā Hawaiʻi Scubie Hasegawa 17 ʻOkakopa 2024 E ka mea heluhelu, kamaʻāina paha ʻoe me nā moʻolelo o ka hakakā ʻana ma waena o ka Mōʻī Kamehameha a me Kaumualiʻi, akā, kamaʻāina ʻole paha ʻoe me nā hana o ka Hui Kālepa Lūkia-ʻAmelika me lāua. I kēia lā, ma Hawaiʻi nei, hiki iā kākou ke hele wāwae i nā wahi a me nā kia hoʻomanaʻo i pili me kēlā hui kālepa. He aha kēia mau mea? E heluhelu mau i mea e loaʻa ai ka manaʻo. e heluhelu Hoʻi i ka Wai o ka Puna, He Pūnāwai ke Kupuna Kahanu Giron 30 Ianuali 2022 I kēia pukana nei, e wehewehe au i ka like o koʻu kupunahine a me ke kupunahine ʻo Moʻoinanea i ka moʻolelo o Keaomelemele, a me ka like o koʻu kupunahine ʻo Kūlia a me ke kupunahine ʻo Kamaunuaniho i ka moʻolelo o Kamapuaʻa. e heluhelu Kekahi mau Inoa Hoʻopilipili: no Kekele Kilinoe Kimura 28 Pepeluali 2021 ʻO ia mea he inoa hoʻopilipili, he loina i ʻike pinepine ʻia ma loko o nā mele i haku ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. He poke ʻōlelo kēia e hōʻike ana i kekahi mea kupaianaha o kekahi wahi kikoʻī. e heluhelu No ka Malihini Kamalei Krug 1 Nowemapa 2020 Hoʻokahi nō lā o ka malihini E nā kupa o ka ʻāina, ka poʻe e noho ana i ka ʻolu o kou ʻāina kulāiwi. ʻO ka hoʻokipa, he loina Hawaiʻi koʻikoʻi loa ia i ili mai ka wā kahiko loa mai a hiki i kēia au. Kuhi pinepine ʻia ma nā moʻolelo Hawaiʻi no ke ʻano ʻoluʻolu o ka poʻe kamaʻāina i ka poʻe malihini. e heluhelu Lau o ʻOhiʻohikupua Makana Gomes 5 ʻOkakopa 2023 ʻAuhea ʻoukou e nā muʻo o ʻOhiʻohikupua i noke mau i ka maiau o ka hana, mai kānalua o honi nā kōkala iā ʻoe a palalauhala hoʻi! Eia nō ka leo o kahi polohīnano ke wehewehe nei i ka waiwai o ia moʻolelo o ʻOhiʻohikupua no ka poʻe ulana lauhala. e heluhelu Hoʻi i ka Wai o ka Puna, He Pūnāwai ke Kupuna Kahanu Giron 15 ʻOkakopa 2021 Welina mai me ke aloha e nā moʻopuna e mālama ʻia ana e nā kūpuna. ʻO ke kupuna ka pūnāwai o ka ʻike waiwai o kākou. ʻO ka puna ke kupuna hoʻi, ka puna o ke aloha, ka ʻike, a me ka mana. He mea waiwai nō ke kupuna, he pūnāwai nō hoʻi. Na ke kupuna e kōkua a kākoʻo iā kākou. Na kākou e mālama i nā kūpuna. e heluhelu Ka Lae o Kaʻena Kaʻula Kauikeaokea Krug 10 Pepeluali 2021 Mai nā nalu haʻi o Keoneʻōio ā hiki loa aku i nā mōlī keʻehi ʻale o ka lae o Kaʻena. Aia lā i laila ka leina kapukapu o kākou. Aia nō hoʻi i laila nā mea ola kūikawā a kakaʻikahi o Hawaiʻi nei. E huli aʻe nā maka o kākou a e ʻike i ka loa o ke ala e hōʻea aku ai i ka piko, i ka hene waiʻolu lana mālie. He ʻāina māeaea i ke kakaʻikahi o ke kipa ʻia e kānaka. E huikaʻi pū kāua. e heluhelu Ola Waiʻanae i ka Makani Kaiāulu Kaʻula Kauikeaokea Krug 1 Nowemapa 2020 Aia lā koʻu aloha iā ʻoukou e nā hoa heluhelu ke kau ala ma ka hokua o ke Kaiāulu e iho ana mai uka o ʻĪlio a i waena o nā puʻu haele lua ʻo Māʻiliʻili a me Pāheʻeheʻe a hiki aku i ka lae ʻo Kāneʻīlio i ka malu niu ʻo Pōkaʻī. He ʻī aku kēia iā ʻoukou e luana pū mai i ka ʻolu o kahi moʻolelo no kēia ʻāina kūʻonoʻono nei ʻo Waiʻanae. e heluhelu Ua Pau ʻo Waiola i ke Ahi Kailana Keen 5 ʻOkakopa 2023 Eia nā ʻohana ma Lāhaiana, Maui, ke luʻuluʻu nei i ke aloha. Hoʻokahi mahina aku nei, ua hele a pau loa ka nani o Lāhaina i ke ahi. Ua ʻā nā hale a me nā halekuʻi a pau loa, a ua hele kekahi mau kānaka i ke ala hoʻi ʻole mai. Nui loa aʻela nā leo uwē o ka lehulehu me ke kulu makawalu ʻana o ka waimaka i ka pau ʻana o ke ola o kānaka a me nā mea waiwai i ke ahi. ʻO kekahi o nā hale i pau, ʻo ia nō ka hale pule kupaianaha loa ʻo Waiola i kū ma ke alanui ʻo Waineʻe. e heluhelu No ke Alu Like ʻAna Noah Ellis 15 ʻOkakopa 2021 ʻAuhea ʻoukou e oʻu mau makamaka, kuʻu mau kaikuaʻana, kuʻu mau kaikaina, a me kuʻu mau kaikuāhine o Hawaiʻi, mai ka puka ʻana a ka lā i Haʻehaʻe a hiki i kona welo ʻana i ka mole ʻolu o Lehua. E heluhelu mai i kaʻu haʻi hou ʻana i kahi moʻolelo kahiko mai Kauaʻi mai, ʻo ia hoʻi ʻo Pōhaku-O-Kāne. e heluhelu He Wahi Moolelo no Mikololou Kama Kaaikaula 1 Nowemapa 2020 I keia mau la, ke ikeia kekahi mano e holo ana ma kahakai, o ka hoolaha aku la no ia i na kanaka a pau me he la he mea ino ka mano. Aka aole pela ke ano o ka manao i ka wa mamua ma ka aina i kapaia o ke awalau o Puuloa. e heluhelu E ʻai ʻia nā ʻaweʻawe a koe nō ka pū! Ululani Siangco 1 ʻOkakopa 2020 Welina mai e ka mea heluhelu! He leo hoʻomanaʻo kēia iā ʻoukou, e nā mea hoʻoulu i ka hoi, e noʻonoʻo e pili ana i nā mea a puni ou. Ma mua o ka laha ʻana mai o kēia maʻi Covid, ua ʻike ʻia ka waiho wale ʻana o ka ʻōpala ma nā kahakai, nā pāka, nā alanui, nā kahawai, a pēlā wale aku, a ma muli ia o ke kāpulu o kānaka. e heluhelu

< hoʻi hope Ke Aloha ʻĀina e Hoʻolulu Nei Leikuluwaimaka Meleiseā Mai ka moku ʻana o ka pawa o ke alaula iō Kumukahi, e nā Hawaiʻi moku o Keawe inu i ka wai kapukapu o Waiau, a i Maui o Kamalalawalu i nā wai ʻehā ʻo Waikapū, ʻo Wailuku, ʻo Waiʻehu, ʻo Waiheʻe, e nā poʻe o ke one ʻai aliʻi o Kakuhihewa, inu i ka wai o Kaʻala hemolele i ka mālie, e nā kama o Kamawaelualani moku, e inu i ka wai ʻula ʻiliahi, a hiki loa aku i ke one kaulana o Niʻihau o Kahelelani me ona hoapili ka wai huna o ka pāoʻo, a i Lehua ka moku kāʻili lā, a me ka wai ʻeleʻele a ka poʻe ʻike, ka wai e hoʻokahi ai kākou a pau ka Lāhui Hawaiʻi, aloha ʻāina kākou. Ma ka puke ʻo Moʻolelo Hawaiʻi i kākau ʻia e Davida Malo, ma ka mokuna ʻehiku i wehewehe ʻia aku ai nā hiʻohiʻona o ka ʻāina. Wahi āna, kapa ʻia ka ‘āina he ʻāina no ka nohona o nā kānaka. Ma mua o ka nohona o nā kānaka i ka ʻāina, kapa ʻia he moku ia. ʻO ka ʻāina me ke kanaka ʻole, he moku nō ia. Inā pēlā ka ʻoiaʻiʻo, hiki paha iā kākou ke kuhi ʻo ke kanaka ka mea e ʻāina ai ka ʻāina, ʻoiai lilo ka moku i ʻāina i ka nohona o ke kanaka. Mai kahiko a i kēia lā, ua ʻike kākou i ke aloha ʻāina e hoʻolulu nei. No kākou ke aloha ʻāina, a ʻo ke aloha kai ʻoi aʻe, ʻo ke aloha ka mea ʻoi aku o nā mea a pau. Wahi a ka mea i paʻi ʻia e Iosepa Hoʻoluhi Nāwahīokalaniʻōpuʻu i ka nūpepa Ke Aloha Aina i ka makahiki 1895, “ʻO ke aloha ʻāina, ʻo ia ka ʻUme Mageneti i loko o ka puʻuwai o ka Lāhui, e kaohi ana i ka noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o kona one hānau ponoʻī. A ʻo ia nō ka ikaika nāna i kaohi i ke kui mageneti o ke Pānānā, e hoʻopololei ana i kona kuhikuhi i ka welelau ʻĀkau o ka Honua nei, a i ka hōkū ʻākau hoʻi.” A wehewehe ʻia maila ke aloha ʻāina ma kāna nūpepa i puka ma 8 Iune 1895 me ka ʻōlelo kaulana “ʻO wai kou makuahine? ʻO ka ʻāina nō! ʻO wai kou kupunahine? ʻO ka ʻāina nō!” No ia mau manaʻo i ulu ai ka hoi i loko oʻu no ka pilina o ka ʻāina me ke kanaka, a lana aʻe kuʻu manaʻo i ko mākou huaʻōlelo ʻo ʻāiga ma ka ʻōlelo Sāmoa. ʻO ka ʻāiga ka ʻohana. Hoʻohana ʻia aku kēia huaʻōlelo nei no ka pilina ʻohana, a ʻike ʻia ka pilina ma nā loina o ka faʻa Sāmoa. ʻO nā inoa kanaka a pau ma Sāmoa, he kuhi ia i kona kauhale a kaiāulu ponoʻī. Ke hoʻopuka aku ʻoe i kou inoa i mua o kekahi kanaka, ʻaʻole i ʻemo, maopopo iā ia kou ʻāina hānau i ia manawa ʻānō. ʻO wau ʻo Vaevainaotaua a maopopo ihola i ka poʻe Sāmoa, no Vaevainaotaua, Fagafau, Savaiʻi koʻu inoa. Hāpai aʻela kākou i ko kākou mau inoa ma ke ʻano he lei e hoʻonaninani ai i ke kino a me ke ola. E like me nā inoa, he ʻaʻahu ke aloha ʻāina no kākou. Ua lilo ʻo ia i lei no kākou e lei ai, i mea e wehi a kāhiko iho ai kākou. Lei ʻia ka ʻāina i ka ʻohu, ka ʻōpua, a ma Koʻolau i ʻike aku ai, lei ʻia i nā pali hāuliuli. A ʻo nā pulapula a nā kūpuna i alahula aku i ke au o Moananuiākea, lei ʻia ko kākou ʻāina hānau ponoʻī i nā hohonu kai o Kanaloa. Ma ke mele i haku ʻia he lei e ko kākou poʻe kūpuna. Ma ka makahiki 1895 i paʻi ʻia aku ai ka Buke Mele Lāhui. Ua hōʻiliʻili ʻia nā mele mai kēlā nūpepa kēia nūpepa a paʻi ʻia aku a kui ʻia kēia mau pua i lei hoʻokahi ma ua Buke nei. Haku ʻia nā mele e ka poʻe heluhelu nūpepa, a hoʻouna aku lākou i kā lākou mau mele ponoʻī. Ua nui aʻe nā mele aloha ʻāina, a ua haku ʻia nā mele me he mea lā he kiamanaʻo ʻo ia no kekahi hanana. Eia kākou ke holomua nei i ka makahiki 2020 a ʻo ia like ana nō kā kākou haku mele ʻana. I kēlā makahiki aku nei, hoʻopuka ʻia kekahi pā leo i kapa ʻia ʻo Kūhaʻo Maunakea e nā haku mele Hawaiʻi. ʻIke akula kākou, mau nō ke aloha ʻāina e hoʻolulu nei. A mau nō ka ʻume mageneti i loko o ka puʻuwai o ka lāhui, aia lā ʻo ia ke kuhikuhi a ke hoʻopololei nei iā kākou iho i ko kākou ʻāina hānau a hiki i kēia lā. He nani ia, ma ka haku mele e hōʻike aku ai i ke aloha ʻāina, ua haku wau i mele i hahai akula i nā mele a ko kākou poʻe kūpuna. Ua huli aʻela i ka Buke Mele Lāhui a ma laila nō i ʻike aku ai i mau mele aʻu i nānā ai ma ke ʻano he anakuhi mele. No ka paukū mua, ua like ka pilina ʻōlelo me ke mele ʻo Aole Hopo Iho Na Hawaii, na S. Pinao, i paʻi ʻia ma ua Buke nei i ka ʻaoʻao 34-35. He wahi leo mahalo kēia iā Kauka R. Keawe Lopes Jr., ka mea nāna i haku a hoʻohana i kēia lālani mele, “makeʻe no ka pono o Mauna Kea” ma kāna papa i aʻo aku ai. A no ka paukū ʻekolu, ua hahai ka pilina ʻōlelo iā Hua Kau I Ka Umauma, na J. Heleluhe lāua ʻo D. K. Koa, i paʻi ʻia ma ka Buke Mele Lāhui i ka ʻaoʻao 7-8. Na D. K. Kaumiumi i haku i ke mele ʻo Hoolulu Ke Aloha Aina i paʻi ia ma ua Buke nei ma ka ʻaoʻao 14, a mai kēia mele koʻu hoʻoulu ʻana i ke mele holoʻokoʻa. Eia aʻe kuʻu leo aloha i nā Puʻuwai Hao Kila i moe i ke ala, nā kui e ʻume ʻia nei e ka mageneti, ʻo ke aloha ʻāina nō ia. Nani Wale Puʻuhuluhulu Na. S. Leikuluwaimaka Meleiseā Nani wale ka ʻikena iā Puʻuhuluhulu A nā manu o Kaʻohe e haiamū aʻe nei Nā puʻuwai hao kila moe i ke ala Lāhui makeʻe no ka pono o Mauna Kea He aloha ʻāina kau i ka hano Hanohano Hawaiʻi a mau loa E mau ana ke aloha e hoʻolulu nei I nei ʻume mageneti hoʻolale puʻuwai © Leikuluwaimaka Meleiseā 2020 na Leikuluwaimaka Meleiseā 1 ʻOkakopa 2020 ko mua ko hope

< hoʻi hope Ka Loina Hawaiʻi e Ola ai ka Hawaiʻi ʻAkamu Poʻoloa 15 Nowemapa 2021 E nā pua mamo nō i ke ao mālamalama e makeʻe maoli nei i ka ʻōlelo Hawaiʻi. E ola a aloha nui hoʻi kākou! I hiki iā ʻoukou ke kūlia pono, makemake nō au e waiho iho i kēia hua i luna o koʻu umauma i mua o ʻoukou, kuʻu anaina noʻeau lua ʻole. He mau mea i noʻonoʻo ai au no ke ola pono o kākou i ka mea kanu. Manaʻo ʻia maila paha no ka mea kanu a he ʻuhane a he ea paha kona? Pule ka poʻe Hawaiʻi kahiko i nā mea kanu ʻoiai, ʻo ia mau mea kanu nō nā kino o nā akua Hawaiʻi. E uhau ʻia ka pule no ke akua, a hoʻōla ʻia ke kumu lāʻau kohu kanaka lā. Mai ka wā mua loa a i kēia wā, pehea kākou e hoʻomau a hoʻōla hou ai hoʻi i kahi mau loina i pili me kahi mea kanu Hawaiʻi? Eia kekahi loina pili i ka lāʻau, he hana na nā kūpuna no ka ʻiewe kanaka e hoʻopili ʻia i ka ʻāina. Pēia i hōʻoia ai kēlā mea ʻo ka ʻiewe hānau. I hope iho o ko ke kanaka Hawaiʻi hanu mua loa ʻana, kanu ʻia ihola kona ʻiewe i ka ʻāina. A i lalo o kahi kumu lāʻau i kanu ʻia ai ka ʻiewe a ʻo ke keiki nona ka ʻiewe i kanu ʻia, ke kupu aʻe, ʻo ia ka mea nāna ka mālama pono i ke kumu lāʻau. E oʻu poʻe kena i ka inumia o ka wai ʻeleʻele, kamaʻāina paha kekahi i ka moʻolelo o Hāloa. I ka wā i loaʻa ai ke keiki ʻaluʻalu iā Hoʻohōkūkalani lāua ʻo Wākea, ua kanu ‘ia ihola ia keiki a kupu aʻe ke kalo mua ma Hawaiʻi nei. Ma hope iho he keiki hou kā lāua a ‘īnana ihola hoʻi ke kino ona a ʻo Hāloa kona inoa, ke kumu kanaka nō hoʻi o ka Hawaiʻi. Ma muli o kēia e noʻonoʻo ai nei mea kākau ʻakahiʻakahi, ke ola ka ʻāina, ola pū ke kanaka. Ua loaʻa ʻē nō nā ʻōlelo noʻeau e ʻike ai kākou, ʻeā. Penei: “He aliʻi ka ʻāina, he kaua ke kanaka”,“Aloha ʻāina”, a pēlā aku. Ma kekahi ʻano, pēia nō i hōʻoiaʻiʻo iho ai ka poʻe Hawaiʻi kahiko i kona pilina paʻa i ka ʻāina nāna e hoʻōla aku iā ia. I kēia mau lā, he mau kumu e aha ai paha ko kākou kanu ʻole i nā mea kanu. ʻO kekahi kumu, ʻaʻole paha lawa ka wāe kanu ai i mea kanu. Paʻa wale kākou i ka nui hana. Pēlā me ko ka ʻohana e kuluma ai. ʻO kuʻu ʻohana, he luana mau mākou i kai. Akā manaʻo mai kēia he mea nui ka heʻaheʻa ʻana aku o kahi malo i ka lepo momona o ka māla. I luna nō o ia malo kahi o ka mauli kanaka e māmā ana. Iā haʻi he hana luhi ke mālama ʻia ka mea kanu, ʻaʻole au e ʻae like iki! He hana hoʻomāmā nō ia. No laila, eia nō au me koʻu leo paipai. ʻAʻole kākou he mau pulapula o ka poʻe nāwaliwali!! ʻO kākou nā mamo a nā aliʻi ʻai moku!!! ʻO ke kanu ʻai kaʻu mea e koi nei a me kahi wahi kānaenae i kahi akua ka hana e ʻoi aʻe ke loaʻa nā hua ʻai a i ke kanu ʻana paha. Āiwaiwa paha ke kāmauli ke paʻē mai i ka pepeiao o kākou, a he mea naʻe ia e mahalo aku ai i ka uluulu a oʻo o ka mea kanu ma mua. E ka ʻumeke kāʻeo he aha kahi mau kino lau o Lono: ʻo ke kalo, ʻo ka maiʻa hinupuaʻa, a ʻo ka ʻuala (a he mau mea hou aku paha). Aia nō kahi wahi kānaenae e hiki ai ke uhau i ka hoʻomākaukau ʻia ʻana paha o ke kā ʻuala, iā ʻoe e waele aʻe ai i kou kīhāpai ō hō aku paha ʻoe penei: E Lono ē, ka Puaʻa Hiwa, Ka ʻalihi luna, ka ʻalihi lalo ʻEkuʻeku lepo momona a puʻepuʻe hā Eia ke kā, ke aʻa (e) ulu ana a lau– ē Puka ahuwale aʻe Kona poepoe a haʻapapaʻa ʻĀ ke ahi ʻenaʻena Kohu ʻĀweoweo maka nui lā A hulihuli pūlehu ihola Aloha kāua e ke akua Ke akua o ke ao loa me ke ao poko Nou kēia aka, no mākou ka hua ʻiʻo– ē. Pili ke kino iwi me ke kino ʻiʻo a pili hoʻi ke kino kanaka me ka mauli kanaka. A pili ka mauli kanaka me ke au i hala me ke au hou. A i waena o nā pānaʻi, ʻo ka ʻāina nō hoʻi ke mau i ke aloha aku a nā kānaka ke aloha mai. No laila, i hiki nō ke hele a māmā ka mauli ma o ke aloha e ola ai kākou ka poʻe ʻili ʻula, ō aloha aku i ka ʻāina me kahi loina Hawaiʻi i ʻiʻo ai ka pilina he kanaka a he ʻāina nō ia. © ʻAkamu Poʻoloa 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope Kekahi mau Inoa Hoʻopilipili: no Kekele Kilinoe Kimura 28 Pepeluali 2021 Ke one ʻai aliʻi Ka ua Tuahine o Mānoa Kona, kai ʻōpua i ka laʻi Maikaʻi Kauaʻi, hemolele i ka mālie He mau inoa hoʻopilipili paha kēia i kamaʻāina i ka maka. ʻO ia mea he inoa hoʻopilipili, he loina i ʻike pinepine ʻia ma loko o nā mele i haku ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. He poke ʻōlelo kēia e hōʻike ana i kekahi mea kupaianaha o kekahi wahi kikoʻī. Hōʻike nā inoa hoʻopilipili iā kākou i ka pilina o ke kanaka i ka ʻāina ma o nā moʻolelo. A paʻa ia ʻōlelo, paʻa pū ka moʻolelo ona, a pēlā e maopopo ai ka manaʻo maoli o nā mele. Akā, pehea kākou e mālama ai i kēia mau pilina o kākou i ka ʻāina i kēia mau lā? ʻO kēia nō ka helu ʻekahi o ʻekolu mau moʻolelo e pili ana i kekahi inoa hoʻopilipili i hoʻopuka pinepine ʻia ma loko o nā mele mai loko mai o nā nūpepa o ka wā kahiko. E kipa mua kākou i ka ʻāina i kapa ʻia ʻo Kekele. He ʻāina nō kēia e waiho ana ma lalo pono o ke kumu pali Koʻolau, i ke ahupuaʻa ʻo Kāneʻohe. Ua kāhiko ʻia i ke ʻala o ka hīnano a me ka lei hala a wahi a kahiko, ʻo ia uluhala nō kahi i ulu ai ka hala onaona loa o Hawaiʻi a puni, ʻaʻole o kana mai. No laila, puana mau ʻia kēia ʻāina i nā mele kaulana, e like me kēia lālani o ke mele inoa kaulana ʻo Makalapua: “Lei akula i ka hala o Kekele.” Eia kekahi moʻolelo mai loko mai o kā Fornander puke no ia ʻāina ʻo Kekele. Penei nō ia, aia kekahi wahine i kapa ʻia ʻo Kekele a ua puni loa ʻo ia i ka hoʻokāhiko ʻana i kona kino iho i kāna mau lei punahele, ʻo ka hala ʻoe, ʻo ka maile ʻoe, ʻo ka ʻieʻie ʻoe, a ia mau lei ʻaʻala hoʻi. Lei pinepine ʻo ia i ka lei hala a i ka wā i maloʻo mai ai kona wahi lei i kāhiko nui ʻia ai kona kino, kanu ʻia ka hala maloʻo e ke kāne a pēlā nō i ulu mai ai nā pūhala ma kēlā ʻāina i kapa ʻia ʻo Kekele. ʻO ka mea e minamina ai, ua hoʻopau ʻia ka hapa nui o nā kumu pūhala ma laila i ke au kūkulu. Ua ʻōlelo ʻia naʻe, mau nō ka hiki ke honi i ke ʻala onaona o ka hala iā ʻoe e māʻalo aʻe ana i kēia ʻāina kaulana i ka hala. ʻIke kākou, he keu kēia wahi manaʻo a ka nani. E like me ka mau ʻana o ke ʻala a me ke onaona o ka hala, pēia pū ka moʻolelo o ia ʻāina. Nui ka mahalo i ka paʻa o kēia inoa hoʻopilipili iā kākou i kēia mau lā no ka mea ua hiki iā kākou ke ʻike iki i ke ʻano o ka ʻāina ma ka wā i hala. A ʻaʻohe mea e hōʻike mai ai i ka mea kupaianaha o kēia ʻāina, koe aku kēia inoa hoʻopilipili e hoʻomanaʻo mau mai ana iā kākou no kēia moʻolelo. Māpu mau mai kēia ʻala o ka hala e hoʻoikaika ana i kēia pilina hemo ʻole o kākou kānaka me ka ʻāina. Ola mau ka ʻāina, ke kanaka, a me nā moʻolelo e pili ai ia mau mea a pau. © Kilinoe Kimura 2021 ko mua ko hope

< hoʻi hope A Hiki i ke Aloha ʻĀina Hope Loa Kahanu Cuban 15 Pepeluali 2023 Waipuna lau ke aloha e nā pua hālupa i nā ʻike o nā kūpuna. Eia hoʻi he wikiō no ka poʻe aloha ʻāina e mākaʻikaʻi ʻana mai Mauna ʻAla a hiki i ka hale aliʻi ʻo ʻIolani no ka piha ʻana he 130 makahiki ma hope mai o ka hoʻokahuli aupuni. I ka lā 17 o ʻIanuali i mākaʻikaʻi ai ua poʻe nei no ko kākou aliʻi wahine aloha, ʻo Liliʻuokalani. Ua lāhui mākou i ke kakahiaka nui a ua ʻālana ʻia he hoʻokupu no ko kākou mau aliʻi ma Mauna ʻAla. A laila, neʻepapa akula mākou me ka lōkahi i ka hale aliʻi ʻo ʻIolani. Nui koʻu haʻaheo i ka ʻike ʻana ka nui o nā hui aloha ʻāina e hōʻea ana i mua o Mauna ʻAla. Ma mua o ke komo ʻana, na mākou i hāpai i oli kāhea, a na Kumu Hina i pane mai i ke oli komo. A laila, ma ka mākaʻikaʻi i kaʻi like ai ka lehulehu me ke kūpaʻa. Ua hīmeni ʻia nā mele aloha ʻāina, ua welo nā hae Hawaiʻi, a ua naue pū me ka haʻaheo. I ka hōʻea ʻana o ka huakaʻi i ka Hale Aliʻi ʻo ʻIolani, hāpai hou ʻia ke oli kāhea no ke komo ʻana i loko o ka pā. Na ka hālau hula ʻo Pua Aliʻi ʻIlima ke oli komo. A ʻo ka hoʻolauleʻa nō ia o ka lehulehu nui ma mua o ka hale ʻaliʻi ʻo ʻIolani me ka hanohano. He wahi leo mahalo kēia e kuʻu lāhui Hawaiʻi no ko ʻoukou hoʻomau ʻana i ke aloha ʻāina, ka hoʻomau ʻana i kā kākou ʻōlelo kamahaʻo, a me ka hoʻomau ʻana i nā moʻomeheu o ko kākou mau kūpuna. E like me ka ʻōlelo a ko kākou mōʻī wahine aloha nui ʻia, e ʻonipaʻa kākou! E mau ka ʻoni, e mau ka paʻa, a hiki i ke aloha ʻāina hope loa. © Kahanu Cuban 2023 ko mua ko hope

< hoʻi hope Ka Piha Makahiki o Kawailiʻulā Leikuluwaimaka Meleiseā 1 Kepakemapa 2020 ʻO William Makaneole ke kāne, ʻo Sarah Esther Pahuʻanui Kaʻuhane ka wahine, noho pū lāua a hānau ʻia ʻo Dianne Juana Kawailiʻulā Makaneole. Ua hānau ʻia ʻo kuʻu Tūtū aloha i ka lā 3 o Kepakemapa i ka makahiki 1944 ma ka haukapila ʻo Kuakini. Ma uka aʻe o ka haukapila i noho ai ka ʻohana ma 102 i ke alanui ʻo Prospect ma Pūowaina. Na John Kalāhoʻokahi i kūkulu i ka hale, a ma laila i noho ai ʻo ia me kāna wahine ʻo Emily Kūʻaihelemoku Paʻakikī a hiki i ka wā o lāua i hele ai i ke ala hoʻi ʻole mai. Ma ka lā 3 o Kepakemapa i ka makahiki 2020 i piha ai nā makahiki he 76 i kuʻu Tūtū. He Hawaiʻi piha ʻo ia, he ʻūlei kolo ʻo ia, a he lālā kamahele ʻo ia no ka lāʻau kū i ka pali. I kona wā liʻiliʻi, ka wā hoʻi e hūpēkole ana, hele ʻo ia i ke kula haʻahaʻa ʻo Pauoa. Iho ʻo ia mai uka o Pūowaina me kona kaikunāne a me nā kaikuaʻana, a hele wāwae ma o nā pā ilina. He ala holo papa ia ma luna o ke kahawai ʻo Pauoa i kaʻikaʻi pololei ʻia i ke kula ʻo Pauoa. I ia manawa, uluāhewa ka ʻōhiʻa lehua a me ka ʻilima i laila. No nā papa ʻehiku a ʻewalu, hele ʻo ia i ke kula waena ʻo Kawānanakoa. ʻO ka mea maʻamau, hele nā kamaliʻi o Pūowaina me Papakōlea i ke kula kiʻekiʻe ʻo Roosevelt. Hele naʻe kuʻu Tūtū, a me kona kaikunāne ʻo William Jr., i ke kula ʻo McKinley, ke kula i kapa pono ʻia ʻo Honolulu. Ma hope pono o ko ʻAnakala Jr. puka ʻana mai ke kula kiʻekiʻe, komo pono ʻo ia i ka ʻoihana moku. A ma laila nō i hui ai me kona hoaaloha, me John Russell Robinson, he selamoku mai Maryland mai. Kono ʻia ʻo John Robinson e ʻAnakala Jr. i kona home, nā pāʻina, a me nā ʻahaʻaina. A pēlā nō i hui mua ai kuʻu mau kūpuna. Ua pili lāua i ke aloha, a iā lāua ka lei i kau, ka lei i hoʻoilo i ke aloha a i ka wā e poʻohina nei. Pōmaikaʻi nui au i ka lohe ʻana aku i nā moʻolelo mai ka waha mai o kuʻu Tūtū. ʻO ka nui o nā moʻolelo aʻu i lohe ai, nā moʻolelo Hawaiʻi hoʻi, ua lohe mua ʻia ma ka hale, a ma laila nō i paʻa ai i kēia kahua aʻu e kū nei. He keiki mea kupuna wau, a ʻo ka hana a nā kūpuna, ʻo ka hana nō ia a nā keiki. Iaʻu e kamaliʻi ana, ua puni wau i nā moʻolelo a me nā moʻokūʻauhau, a ua nanea mākou i ka lawaiʻa kole. Iaʻu iho, ʻaʻole wau he keiki i nānā kātuna, ua lohe wale i nā moʻolelo mai nā kūpuna mai. A inā nānā kīwī wau ma ka hale, ʻo nā polokalamu o ka wā 1950-1960 kaʻu mea punahele e nānā aku ai, e like me ʻo “I Love Lucy” a ʻo “Andy Griffith Show”, ʻoiai ʻo ia ke ʻano o nā polokalamu i makemake nui ʻia e kuʻu mau kūpuna! Ma ka wā i ʻōpiopio ai ko kākou mau kūpuna, he mea maʻamau nō ka hoʻolohe i nā moʻolelo ma ka nohona ʻohana. ʻO nā pilina o ke kupuna a me ka moʻopuna nā mea koʻikoʻi. ʻIke kākou i kēia loina kupuna ma loko o ka moʻolelo ʻo Kamapuaʻa me kona kupunahine ʻo Kamaunuaniho. Iā Tūtū e kamaliʻi ana, ua lohe akula ʻo ia i kā Kaluaikoʻolau moʻolelo i hāʻule ihola mai ka lehelehe mai o kona Tūtū Kūʻaihelemoku. No Wainiha, Kauaʻi mai ʻo Tūtū Kūʻaihelemoku. A ʻo kona makuakāne, a me kāna keikikāne, ua loaʻa lāua i ka maʻi lepera. Ua kauoha ʻia lāua e ke aupuni e hele i Kalawao, kahi hoʻi i kapa ʻia ʻo ka luakupapaʻu kanu ola. A pēlā nō ka ʻoiaʻiʻo, ʻoiai ma laila nō lāua i hoʻi ai i ka pō, a mau nō ko lāua moe loa ʻana i laila ma nā pā ilina o ka Hale Boloina. Mai ia wā i kōkua aku ai ʻo Tūtū Kūʻaihelemoku iā Kaluaikoʻolau a me nā poʻe lepera o Kalalau. I kekahi mau lā, haʻalele ʻo Tūtū Kūʻaihelemoku no Wainiha i Hāʻena a piʻi aʻela i uka o Kalalau e hāʻawi ai iā lākou i ka mea ʻai. ʻO kēia ka wā o ka maʻi kaʻawale. Eia kākou ke holomua nei i kēia wā kūpilikiʻi e lele ai ka maʻi ahulau ʻo COVID-19 a puni ka honua. A he ʻano maʻi hoʻokaʻawale nō ia. Noʻu iho, ʻaʻole wau i noʻonoʻo iki, e noho kaʻawale au mai kuʻu mau kūpuna aku. Ua nui aʻe nā pōmaikaʻi i loaʻa iaʻu i koʻu nohona me kuʻu Tūtū i koʻu ola holoʻokoʻa. Hahai au iā ia i nā wahi a pau ona i hehi aku ai, a noho māua i nā wahi like ʻole ma kēlā kapa kēia kapa o Oʻahu nei. Ma kuʻu wā liʻiliʻi, he mea maʻamau iā māua ʻo kuʻu Tūtū ka holoholo i nā moku ʻē aʻe e kipa aku ai i kona mau kaikuaʻana, kona kaikaina, a me na kaikunāne. ʻO kaʻu mea punahele naʻe, ʻo ia ko māua mākaʻikaʻi ʻana iā Monikahāʻae, kahi i kapa ʻia nei ʻo Chinatown i kēia mau lā. Kalaiwa kuʻu Tūtū mai Lāʻiewai a hiki aku i Honolulu, kipa aku i nā kālepa kui lei, kūʻai hele ma Oʻahu Market, a ʻai aku i ka mea ʻono puaʻa me ka palaoa mokumoku. Mau nō koʻu nohona me kuʻu Tūtū, a i nā lā a pau, ke hoʻi au i ka home i ke ahiahi, aia ʻo ia e noho ana ma kona noho punahele. Ke ʻike ʻo ia iaʻu, ʻaʻole i ʻū, hoʻomākaukau ʻo ia i ka mea ʻai. Pū paʻakai a pāʻina māua ma ke pākaukau, a kolekole māua no koʻu lā ma ke kula a me ka hana. I kuʻu wā kamaliʻi a hiki i kēia lā, loaʻa kuʻu Tūtū i nā maʻi like ʻole. ʻO ka maʻi ʻaʻai ʻoe, ʻo ke kauhola ʻoe, ʻo ka mimikō ʻoe, a pēlā wale aku. Ua hanuʻu ke kai i Mokuola, a ua ola hou i ke aloha o ke Akua a me nā pule i ka poʻe kūpuna. No laila, he mea nui kona piha makahiki he 76! Palena ʻole kuʻu mahalo i ke Akua, kona aloha, a me nā pōmaikaʻi e kahe mau ana i kēia ʻohana. I kēia mau lā, emi ihola nā kūpuna piha Hawaiʻi, a ua loli nā pilina o ke kupuna me kāna moʻopuna. E ka mea heluhelu, he leo paipai kēia, mai noho ʻoe a hoʻopoina i nā lawena kūpono i aʻo mai ai mai ko kākou mau kūpuna mai, o nalowale auaneʻi. E mau ana ko kākou moʻolelo, a ʻai kole kākou ma ka hale. ʻO ka nui o nā haumāna i kēia lā, hele mākou i ke kula e aʻo mai ai i ka ʻōlelo makuahine, a ma ke kula i aʻo mai nā moʻolelo o ko kākou kūpuna. Me kuʻu Tūtū, a me kuʻu ʻohana kuʻu mahalo, ʻoiai ʻo ia kuʻu wahi kumu mua. Ma ka hale i paʻa ai nei kahua, a kūkulu ʻia aʻela e ka ʻōlelo, ka moʻolelo, a me nā moʻokūʻauhau hoʻi. Inā hoʻopalaleha a noho ʻōkuʻu kākou ma ka hale, ma hea lā ko kākou ʻike kūpuna? A pehea ʻo ia e ola ai? E noke ana, e mau ana i ka ʻike o ko kākou mau kūpuna. Na wai hoʻi ka ʻole o ke akamai, he alanui i maʻa i ka hele ʻia e oʻu mau mākua? He Mele Hua Inoa No Kawailiʻulā K au ka makani Lūpua A ʻaʻala i ka tubarose W ahine holo moku mikiʻala lā A lahula Pūowaina I ka uʻi o ka māmane L ei ana i ka waimaka I wili ʻia me ke aloha ʻ Elua i ke anu māʻeʻele, ʻekolu i ka hau huʻihuʻi U hinu a ka hinahina L aʻelaʻe ʻo Kaʻala i ka laʻi Ā kea ka umauma kū i ke aloha na Kualauikekaiaka © Leikuluwaimaka Meleiseā 2020 ko mua ko hope

< hoʻi hope Kainō, he Aliʻi ka ʻĀina Kamalupāwehi Abad 17 ʻOkakopa 2024 ʻIke ʻia ke kanaka ma kona pilina i ka ʻāina. E like hoʻi me ka ua heleleʻi e kālai mau ana i ka ʻāina a loaʻa mai kona mau hiʻohiona, ʻo ka hoʻomana akua ka mea e kālai iho i ka noʻonoʻo o kānaka a loaʻa mai kona kuanaʻike—a keu hoʻi kona pilina i ka ʻāina. He ʻelua ʻano hoʻomana i laha iā kākou. ʻO kekahi ka hoʻomana a ka poʻe ʻōiwi, pili i nā akua o ka ʻāina. ʻO kekahi ka hoʻomana haole, pili i ke akua hoʻokahi. He mea ka hoʻomana ʻōiwi e pili ai ke kanaka i ka ʻāina a he mea ka hoʻomana akua kahi e pili ai ke kanaka i Ke Akua. Ma ʻaneʻi ka ʻokoʻa o ke kuanaʻike i aʻo ʻia e ua mau hoʻomana nei. Lū lehulehu ʻia nā ʻanoʻano o ka hoʻomana haole ma luna o nā kīhāpai a pau o ka honua nei, a laulaha kona kuanaʻike. ʻAʻohe ala e ʻalo aʻe ai i kona ikaika, ʻoiai ua pā iho nei kākou a pau i kona ʻehu. Eia lā, e kuʻu wahi hoa heluhelu i hōʻea mai i oʻu nei, he aha nā hua i ulu a kupu mai? ʻO kaʻu e ʻōlelo ʻiʻo nei, ʻaʻole ia he kūkala hoʻowahāwahā i kekahi ʻano hoʻomana. ʻAʻole hoʻi ia he mea e mokuāhana a hauanele ai kākou. He wahi kālailai laulā wale nō kaʻu e hāpai aʻe nei i mua ou, ʻoiai ma Hawaiʻi nei ʻike ʻia ka ʻānoni ʻia ʻana o ia mau kuanaʻike ʻelua, a he haʻawina ʻokoʻa ko laila. He mea wale nō ia e nalu a kākepakepa ai ka noʻonoʻo. ʻEā, e huli hoʻi kāua i kinohi, i nā mele koʻihonua—nā ʻanoʻano o nei mea he hoʻomana, i mea hoʻi e ʻike mōakāka ai kākou i ke kumu o neia noʻonoʻo ʻokoʻa ʻana. ʻO Wākea noho iā Papahānaumoku. Hānau ʻo Hawaiʻi he pae moku. Hānau ʻo Hāloa ke kalo. Hānau ʻo Hāloa ke kanaka. Mai ka wā i kupu mai ai ke kalo mua a loaʻa mai ke kanaka mua, ua mōakāka wale ko lāua pilina he ʻohana, ʻoiai he moʻokūʻauhau ke ʻano i haʻi moʻolelo ʻia ai nei koʻihonua. Hānau maoli ʻia ka ʻāina a me nā pae moku o Hawaiʻi, he kaikuaʻana, a ma hope mai i loaʻa mai ai ke kanaka, he kaikaina. Ma ke mele koʻihonua ʻo ke Kumulipo, i ka wā i wela ai ka honua a i lole hoʻi ai ka lani, ua hōʻea mai ke kumu honua mai loko mai o ka pō, a mai laila ʻo ia i ulu a kupu mai ai. He mea kupaianaha a ka launa ʻole kona loaʻa ʻana mai. Lau lehulehu ka heluna o nā mea i puka mai ka lipolipo kūhohonu o ka pō ma mua o ka hānau ʻia ʻana o ke kanaka. E like hoʻi me ke mele koʻihonua o Papa lāua ʻo Wākea, ua paʻa ke kūlana o ke kanaka—he pōkiʻi hoʻi no ka ʻāina. Ua nui hewahewa nā maʻawe moʻolelo āiwaiwa a pāhaʻohaʻo hoʻi no ka ʻāina ʻana o Hawaʻi nei, eia naʻe kūlike ka haʻawina i loaʻa maila.“He aliʻi ka ʻāina he kauwā ke kanaka.” E kuʻu wahi hoa heluhelu, kuluma kou wahi pepeiao i ka hoʻopuka ʻia ʻana aku o neia ʻōlelo noʻeau, ʻaʻole anei? Aia hoʻi, penei ihola ke ʻano o ke kuanaʻike i loaʻa mai iā kākou i ke kālai ʻia ʻana o ka noʻonoʻo o kānaka e ia ʻano koʻihonua no ka ʻāina ʻana o ka honua nei. Mai ia mau ʻanoʻano i ulu a kupu mai ai ka hoʻomana a ka Hawaiʻi—he mea pili i ka ʻāina, ʻoiai ʻo ka ʻāina ke kino o nā akua. Ke hoʻomana ke kanaka i kona akua me ke kuanaʻike i hauʻopo ʻia e ia ʻano moʻolelo koʻihonua, ʻo ka ʻāina nō ka mea āna e hoʻomana ai. Pēia ka nohona a ka Hawaiʻi. ʻĀlana a hoʻolaʻa ʻia ke ola o ke kanaka no ka pono o ka ʻāina. Inā nō ʻoe he lawaiʻa e noho ana ma kapakai, ʻo Kūʻulakai paha ke akua e hoʻomana ai ʻoe. I lawaiʻa iho ʻoe i wahi iʻa nou, no ke akua ka iʻa mua i loaʻa iā ʻoe. Inā nō ʻoe he mahiʻai e noho ana ma kaʻe kahawai, ʻo Kāne paha ke akua e hoʻomana ai ʻoe. I mahi kalo iho ʻoe i wahi ʻai nou, no ke akua ke kalo ʻoi loa o ka maikaʻi i loaʻa iā ʻoe. He mea nā loina a pau o ka Hawaiʻi e mālama ai i ka pono o ka ʻāina, ʻoiai aia nō ka pono o ke kanaka i kona pilina i ka ʻāina. He aliʻi nō ka ʻāina a he kauwā nō ke kanaka. Eia lā, i aliʻi wale nō ke aliʻi i kona moʻokūʻauhau e hoʻopili ana iā ia i nā akua, a i ka ʻāina hoʻi. Pehea hoʻi ke koʻihonua a ka haole? I kinohi, i ka wā i hana ai Ke Akua i ka lani a me ka honua, a i hoʻokaʻawale ʻia ai ka mālamalama a me ka pōuli, ua hoʻonoho ʻia ke kanaka i aliʻi. Ua hana Ke Akua i ke kanaka ma kona ʻano iho he kāne a he wahine, i mea e kū ai lāua ma luna o nā iʻa o ke kai, ma luna o nā manu o ka lewa, a ma luna hoʻi o ka honua holoʻokoʻa. Ua hāʻawi aku Ke Akua iā lāua i nā lau a pau o ka nahele, nā poʻe holoholona, a me nā mea a pau e kolo ana ma ka honua, i ʻai na lāua. He kūlana aliʻi ko ke kanaka ma nei koʻihonua a ka haole a ʻo ka hoʻomana i kupu maila he mea e pili wale ai nō ke kanaka i Ke Akua. Eia lā, ma ʻaneʻi, aia nō ka pono o ke kanaka i kona pilina i Ke Akua. Ma ka hoʻomana hoʻi a ka haole, ʻo Ke Akua kai noho aliʻi ma luna o ke ao holoʻokoʻa. Nāna nō i hana i nā mea pau, nāna nō i hoʻomaikaʻi i nā mea a pau, a nāna nō i hoʻopōmaikaʻi i nā mea a pau. ʻO Ke Akua, he mea hemolele a ka launa ʻole nō, a ʻo ka ʻāina hoʻi, he mea wale nō āna i hana iho ai. Kū maila ke koʻikoʻi o Ke Akua, a heleleʻi i hope loa ke koʻikoʻi o ka ʻāina. Noa ka ʻāina holoʻokoʻa i ke kanaka, ʻoiai e like me ka mea i hoʻopuka ʻia ai ma Kinohi o ka Baibala Hemolele, he mea ka ʻāina e lako ai ʻo kānaka. ʻAʻole naʻe pili kēia ʻano kuanaʻike i ka hoʻomana Kalikiano wale nō, he kuanaʻike ia e kīkoʻo ana i ō nā hoʻomana akua kahi a pau ʻoiai, ʻo ka pilina i ke akua hoʻokahi ka mea nui ma waena o lākou a pau. Laulaha ua ʻano hoʻomana nei, a me ke kuanaʻike i paʻa iā ia. No ia ʻano hoʻomana ka hapa lua o ka Lāhui Kanaka a ʻoi iki aku. Ua lū ʻia ka ʻanoʻano. Pehea mai nei e ka mea heluhelu, ʻike paha anei ʻoe i nā hua i kupu mai kēia ʻano noʻonoʻo i loko o nei au e neʻe iho ana? © Kamalupāwehi Abad 2024 ko mua ko hope

< hoʻi hope Ka Lae o Kaʻena Kaʻula Kauikeaokea Krug 10 Pepeluali 2021 Iā ʻoe ka welina pau ʻole o koʻu aloha e ka mea heluhelu e hoʻonuʻa manawaleʻa mai nei i kou aloha no ka ʻāina. Mai nā nalu haʻi o Keoneʻōio ā hiki loa aku i nā mōlī keʻehi ʻale o ka lae o Kaʻena. Aia lā i laila ka leina kapukapu o kākou. Aia nō hoʻi i laila nā mea ola kūikawā a kakaʻikahi o Hawaiʻi nei. E huli aʻe nā maka o kākou a e ʻike i ka loa o ke ala e hōʻea aku ai i ka piko, i ka hene waiʻolu lana mālie. He ʻāina māeaea i ke kakaʻikahi o ke kipa ʻia e kānaka. E huikaʻi pū kāua. Ka lae o Kaʻena e hui ai kāua Ke aloha welawela kou aloha iaʻu nei A eia au kou lei onaona I hoapili no ka ʻāina malihini - Mele Kuʻuna Kaulana ʻo Kaʻena i ka nani hiehie. Kaʻahele mau ʻia e ka poʻe malihini no kona nani hanohano a me kona kino lupalupa i ka malu o ka pali. He ʻāina kupaianaha, he ʻāina aloha, a he ʻāina laʻahia. Kupaianaha i ka pā ʻole i ka haumia kanaka, i loko nō o kona makahehi mau ʻia e ka malihini me ke kamaʻāina pū. Aloha i ka nui o ke kipa ʻia e nā “hoa” e hōʻalohaloha ai i laila. Laʻahia i ke kapu o ka leina ʻuhane a me Pōhaku-o-Kauaʻi. He nani ihola nō ia, ua nui nā moʻolelo o Kaʻena akā, no kēia hoʻoheno nei a Ka Ulu Hoi, e kau ana ka manaʻo i ʻelua moʻolelo koʻikoʻi. ʻO kekahi moʻolelo, no Pele a me kona hoahānau ʻo Kaʻena. A ʻo kekahi moʻolelo, no Māui a me kāna makau hoʻokalakupua ʻo Mānaikalani. He hoa hele no Pele ʻo Kaʻena Pae maila i ka lae mai Kahiki mai - Kaʻena na Holunape, Āhea? ʻĀnō! E kia ana ka noʻonoʻo i kēia moʻolelo no Kaʻena, ke kaikunāne o Pele. Ma ka huakaʻi ʻana o Pele i Hawaiʻi nei mai Kahiki mai, ua ukali ʻia ʻo ia e kona poʻe hoahānau. ʻO nā Hiʻiaka mā, ʻo Kamohoaliʻi, ʻo Kānemilohaʻi, a ʻo Kaʻena pū kekahi. Ma hope o ko Pele ʻeli ʻana i lua pele ma Kauaʻi i pio ihola i ke kai, holo maila lākou i Oʻahu. Iā lākou e holo ana i Oʻahu, ʻōʻili maila kahi ʻōhuku lae i mua o lākou. I ia wā, hoʻoholo akula ke kaikunāne o Pele – ʻo Kaʻena – e noho ʻo ia ma ka lae komohana loa o Oʻahu. ʻO ia ke kumu o ko ia lae kapa ʻia ʻana ʻo Ka Lae o Kaʻena. Hoʻolei iā Mānaiakalani no Māui Kūpaʻa mai ʻo Pōhaku o Kauaʻi - Kaʻena na Holunape, Āhea? ʻĀnō! Ma Kaʻena i hoʻāʻo ai ʻo Māui e hoʻohui iā Kauaʻi a me Oʻahu me kāna makau hoʻokalakupua ʻo Mānaiakalani. Kū akula ʻo Māui ma kapakai a hoʻolei akula i kāna makau hoʻokalakupua ā mau. I ia wā o kona huki ʻana i ka mole o ua mokupuni lā ʻo Kauaʻi, moku maila ke aho a ʻo ka lele ihola nō ia ʻo Mānaiakalani i ka lani. Ma ia lele ʻana o ia makau hoʻokalakupua i ka lani, ua hemo pū maila kekahi māhele ʻāina o ka mokupuni ʻo Kauaʻi a pae ihola ma kahi a Māui e kū ana i Kaʻena. Ua kapa ʻia kēlā māhele o Kauaʻi ʻo Pōhaku-o-Kauaʻi. I koʻu aʻo ʻia ʻana, ʻo ua Pōhaku-o-Kauaʻi nei ka leina ʻuhane kahi e lele ai nā ʻuhane i ka pō i alakaʻi ʻia e nā ʻaumākua, i ke ao ʻo Milu, a i ke ala polikua a Kāne lā ē. Aia i Kaʻena kuʻu lei momi Hoʻopulu ʻia e ka huna kai - Kaʻena (Kuʻu lei momi) na Samuel K. Halstead ʻO ua wahi lei momi lā, he mea makamae a he aloha hoʻoheno a ka puʻuwai. No ka mea, huakaʻi pinepine aku mākou ʻohana i Kaʻena e ʻike ai i nā holoholona a me nā lāʻau ʻane halapohe o ia lae kaulana. ʻO ka ʻīlioholoikauaua ʻoe, ʻo ka mōlī ʻoe, ʻo ke kaʻupu ʻoe, ʻo ka ʻuaʻu ʻoe, a ʻo ka ʻōhai ʻoe, a pēlā aku nō. ʻO ia kekahi o nā kumu o ko Kaʻena kipa pinepine ʻia. He nani ia a uhipaʻa ʻia i nā lāʻau ʻōiwi. ʻO ia mau lāʻau hanohano ka mea e ola ai nā kupa. Ma ke kipa ʻana iho ma ia ʻaekai, hū mai ke aloha no nā kūpuna laʻahia. Ua hele nō a kuluma ka uhaele ʻana o mākou (ʻohana) i ia ʻāina kaulana, no ka nani o ka ʻāina, ka leina ʻuhane, a me nā mea ola āiwaiwa e noho ala ma laila. He ʻāina aupuni ia i hoʻolaʻa ʻia i puʻuhonua no ua mau mea ola kākaʻikahi nei. Haʻina kuʻu mele no ia lae aloha Ka lae kaulana ʻo Kaʻena hiehie He ake nui koʻu e pili hou kāua E ka ʻāina kaulana ʻo Kaʻena i ka ʻiuʻiu - Kaulana ʻo Kaʻena na Kalehua Krug Ola nui kākou. © Kaʻula Kauikeaokea Krug 2021 na Kaʻula Krug ko mua ko hope

< hoʻi hope Hoʻi i ka Wai o ka Puna, He Pūnāwai ke Kupuna (hoʻomau ʻia) Kahanu Giron 30 Ianuali 2022 I kēlā pukana aku nei, ua kākau au e pili ana i ka like o koʻu poʻe kūpunawahine a me ke kupunahine ʻo Moʻoinanea i ka moʻolelo o ʻAukelenuiaʻĪkū. A ua hoʻomaka iki ʻia ke kūkākūkā e pili ana i koʻu kupunahine ʻo Loraine. I kēia pukana nei, e wehewehe au i ka like o koʻu kupunahine a me ke kupunahine ʻo Moʻoinanea i ka moʻolelo o Keaomelemele, a me ka like o koʻu kupunahine ʻo Kūlia a me ke kupunahine ʻo Kamaunuaniho i ka moʻolelo o Kamapuaʻa. A e wehewehe au i ka waiwai o nā kūpuna, he pūnāwai hoʻi lākou, he pūnāwai no ke aloha, ka mana, a me ka ʻike, a na kākou e hoʻohanohano a e mālama i nā kūpuna a me nā mea a lākou i hāʻawi mai ai. He pūnāwai koʻu kupunawahine no ke aloha a me ke alakaʻi. ʻO Loraine kona inoa. Ua hoʻolako ʻo ia i nā mea e pono ai kāna mau moʻopuna. I ke kūlana ʻohana, aia koʻu kupunahine i ke kūlana kiʻekiʻe loa, me he lā, ʻo ia ke poʻo o ka ʻohana. Hoʻomaopopo au i ka moʻolelo o Keaomelemele. I ia moʻolelo, ʻo Moʻoinanea ke kupunahine o Keaomelemele. ʻO Moʻoinanea nō kai hoʻolako i nā mea e pono ai kona ʻohana. I ʻōʻili mai kahi pilikia, na Moʻoinanea no e kōkua ā pau ia pilikia, pēlā e ola ai ka ʻohana. I ka makemake ʻia ʻana o kekahi mau mea, ʻo Moʻoinanea nō kai nīnau ʻia. Penei aʻe: He moʻopuna ʻo Paliuli na Moʻoinanea, a i ka wā i haʻalele ai kāna kāne iā ia no Poliʻahu, ua ʻike ʻo Keaomelemele i kēia a ua makemake e kōkua i kona kaikuaʻana. No laila, noi akula ʻo ia iā Moʻoinanea i ka hoʻokuʻu ʻana iā ia e hele mai i Hawaiʻi nei, a ua ʻae, me ka hāʻawi ʻana o Moʻoinanea i kona mana iā Keaomelemele i hiki ai iā ia ke huli aku i ke kāne a ke kaikuaʻana i uka lilo o Maunakea. I kekahi māhele aʻe o kēia moʻolelo, makemake nā keiki i ka paʻa male. Maopopo ke kūlana o Moʻoinanea, a no ia kumu i noi aku ai nā keiki iā ia i ka ʻāpono ʻana mai i ka male paʻa, a ʻo kona ʻae akula nō ia. ʻO ke kupunahine nō ka pūnāwai o ka ʻike e pono ai ka ʻohana, a e hoʻopau ai i nā pilikia i kupu maila. ʻO ko kākou kuleana, ʻo ia nō ka mālama ʻana i nā kūpunahine a me nā ʻike i hāʻawi ʻia mai. I koʻu hānai ʻia ʻana, he mea nui ke mele i koʻu ʻohana. He mea pono ke mele i ko mākou manaʻo. ʻO koʻu kupunahine, ma ka ʻaoʻao o koʻu pāpā, ʻo ia ka mea hoʻokani pila. I koʻu wā makua, ʻaʻole i hīmeni pinepine koʻu kupunahine. Akā i koʻu wā kamaliʻi, ua hoʻokani ʻo ia i ka ʻukulele a hīmeni mai nō hoʻi. Ua hoʻokani ʻo ia i nā mele ʻo Tūtū E, My Hawaiian Souvenirs, a me Chantilly Lace. I kāna mele ʻana, ua loli paha ke ʻano o ka lumi, hele ā mālie. Ua nanea nā pepeiao i ka leo o kuʻu kupunahine. Hoʻomaopopo au i ka moʻolelo o Kamapuaʻa. I ia moʻolelo, ʻo kona kupunahine ʻo Kamaunuaniho kai kōkua iā Kamapuaʻa. I ka hāpai ʻia ʻana o kona leo oli, kau ihola ka mana ma luna o ka moʻopuna. I ka hānau ʻia ʻana o Kamapuaʻa, oli ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa, a ʻo ka huʻe aʻela nō ia o nā kinolau ona, a pēlā i hāʻawi ʻia ai ʻo Kamapuaʻa i kona ʻano ikaika lua ʻole e Kamaunuaniho. I kekahi māhele aʻe o ia moʻolelo, kolohe nō ʻo Kamapuaʻa. ʻAi ihola ʻo ia i nā moa i hoʻokapu ʻia no ke aliʻi, no Olopana. Kauoha ʻo Olopana i kāna poʻe e hopu i ka puaʻa. A hoʻopaʻa ka poʻe iā Kamapuaʻa i ka ʻauamo. Hopohopo loa ke kaikuaʻana o Kamapuaʻa, akā oli ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa. Ua hoʻomana ʻia ʻo Kamapuaʻa a haki nō ka ʻaha i paʻa ai ʻo ia! Pakele nō ʻo Kamapuaʻa! I kekahi māhele aʻe, huhū ʻo Olopana a no ia kumu ʻo ke kaua ʻana me Kamapuaʻa kai makemake ʻia. Hopu hou ʻia ʻo ia a hou ʻia. Make kēia puaʻa. Kahe ke koko. Akā kāhea ʻo Kamaunuaniho i ke mele inoa o Kamapuaʻa, a ola hou ʻo ia! Hoʻāla ʻia ua puaʻa nei. Hoʻopau ʻo ia i nā kānaka a ʻOlopana. “Ua hū ka puaʻa e–.” Eo iā Kamapuaʻa. Ma muli o ke kāhea ʻana, ke oli ʻana o Kamaunuaniho i kāna puaʻa liʻiliʻi, hoʻomana ʻia ʻo ua puaʻa nei a eo iā ia nā pilikia. He pūnāwai ko māua mau kūpunahine no ke mele a ma o ke mele ʻana, hoʻomana ʻia nā moʻopuna. No kākou ke kuleana e mālama ai i ko kākou poʻe kūpunahine a me nā leo o lākou e hoʻoikaika ana iā kākou. E ka mea heluhelu, he pūnāwai nā kūpunahine no ke aloha, ka ʻike, a me ka mana. He mea waiwai nō nā kūpuna ā pau. He pūnāwai nō hoʻi. He kuleana ko kākou ʻo ka mālama ʻana i nā kūpuna a me nā mea a lākou i hoʻoili ai iā kākou. I ka mālama ʻana, e kahe mau ka wai a ola nā pulapula. ​© Kahanu Giron 2022 ko mua ko hope

< hoʻi hope Ua Hoʻi mai ka Wahine Pele Kaimana Kawaha 15 Nowemapa 2021 I ka pau ʻana o ka mahina Kepakemapa a me nā pule i hala aku nei, ua nui ka naue ʻana o ka Moku o Keawe i ke ōlaʻi. ʻO ia hana a ka honua kekahi mea e maopopo ai, ua hoʻi mai ka Wahine o ka Lua i kona wahi noho mau i Halemaʻumaʻu. He mea kupanaha kēia no ka mea ua pio akula ka Pele he ʻekolu mau makahiki aku nei. I hea aku nei ke Aliʻi o Halemaʻumaʻu? ʻO ia ko mākou mea e pāhaʻohaʻo iho nei. I hea aku nei lā, ʻaʻole maopopo. ʻO ka mea maopopo nō naʻe, ke noho aliʻi hou nei ka Wahine Pele i kona wahi noho mau. Ma muli nō o kēia ʻā hou ʻana mai nei o ka Pele, ua nui aʻela ka poʻe malihini e hele mākaʻikaʻi nei e ʻike maka aku i ka hana kupaianaha a ka Wahine. I kumu nō ia e puana ʻia aku ai nei ʻōlelo hoʻohenoheno. A ka luna au o Halemaumau Ike i ke ahi ula wena a ka Wahine O ke ahi lapalapa maila i luna E uhi uha mai ana la ea E aha ia ana o Uwekahuna Me ka pali kapu o Kamohoalii Owili lei o ka lau aalii I wehi anuhea no ia uka Oia uka i pa aheahe i ka Puulena A makani kaulana o ka aina Haina ia mai ana ka puana No ka Wahine ao Halemaumau He inoa no Pele E nihi ka helena i ka uka o Puna! © Kaimana Kawaha 2021 na Kaimana Kawaha ko mua ko hope

< hoʻi hope Ka Noho Kūʻokoʻa Lanakila ʻana o Kou ʻĀina Hānau Ponoʻī Keleka Falces 4 Kēkēmapa 2023 I kau ʻia maila i luna ke poʻomanaʻo i ʻike ʻia ai ka pono a me ke ʻano koʻikoʻi o ia mea no ka mau loa aku o ke ola o kekahi lāhui. ʻO ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou one hānau ponoʻī ka wai kahe e lupalupa mai ai ka ʻāina. Ke kāʻili ʻia a ke hōʻaui ʻia akula hoʻi ua wai lā mai kou ʻāina aku, e pau pū iho ana nō hoʻi nā mea e lako pono ai ka nohona. I ka nele ʻana o ia waiwai, ʻo kou hala koke akula nō ia i ke ala hoʻi ʻole mai; a e lilo hewa aku ana ua waiwai nei iā haʻi. Pēlā hoʻi ka hopena o ke kāʻili ʻia o ke kūlana kūʻokoʻa ma ke ʻano he lāhui. E ʻai hoʻokano ʻia ihola nā momi e waiwai ai kou lāhui, ʻoiai ʻoe e noho ʻilihune mai ana ma kou kulāiwi ponoʻī. Na ia mea hoʻi e hōʻike mai, aia ka pono ʻo ka paio mau ʻana no ka noho kūʻokoʻa lanakila ʻana o kou ʻāina hānau ponoʻī, o kīnai maoli loa ‘ia auaneʻi ke ahi i loko o ka puʻuwai o kou lāhui e lamalama ai ke ʻano maoli o kou lāhui kanaka, a e hala ana ka Puʻulena. Ma ia mau pule i hala aku nei i kuʻikuʻi maila ka lono ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ma Palesetine. ʻO ke kumu hoʻi, ua wāwahi ʻia e Hamas ka pā hao e kaʻawale ai ʻo Gaza lāua ʻo ʻIselaela. Eia naʻe, ʻaʻole loa i hoʻouka kaua ʻo ʻIselaela iā Hamas wale nō, ua hoʻopahū hāpuku ʻia ʻo Gaza holoʻokoʻa. No laila, ua hala pū maila hoʻi nā keiki a me nā kuaʻāina i pili ʻole i ka hana wāwahi a Hamas. ʻAʻole nō naʻe kēia ‘o ka mea ʻino hoʻokahi wale iho a ʻIselaela e hana hewa ai iā Palesetine. He mau mea ma waho aʻe o kēia. Ua noho hewa ʻo ʻIselaela ma nā ʻāina like ʻole o Palesetine no ka wā lōʻihi loa. Ma Gaza hoʻi i kūkulu ʻia aʻela kekahi pā hao a puni ua ʻāina lā. Inā e ʻupu mai ka ʻiʻini i loko o ka naʻau o kahi kanaka Palesetine e haʻalele aku iā Gaza, he pono kona noi ʻana iā ʻIselaela. I ka hapanui o ka manawa, ua hōʻole koke ʻia. I kekahi manawa, hele a maʻi ka poʻe ma lalo o ka malu o Gaza a ʻaʻole i lawa ka lāʻau e lapaʻau ai ke kino. No laila, aia ka pono ʻo kona haʻalele ʻana i kona ʻāina a neʻe aku i kahi ʻāina ʻē e pau ai ua maʻi nei. Eia naʻe, mau nō ko ʻIselaela hōʻole ʻana aku i ia noi. I kēia manawa, ʻaʻohe o lākou wai, ʻaʻohe ʻai, ʻaʻohe uila, no ka mea ua kāohi pū ʻia e ʻIselaela ua mau pono nei ma Gaza. Kulukulu nō hoʻi ka waimaka menemene ke lohe ʻia maila ua nūhou nei. Eia mai kekahi lāhui ʻōiwi e pepehi ʻia ana i mua o ko kākou mau maka. Akā, i loko nō naʻe o ko kākou ʻano he ʻōiwi, e ʻike ʻia aku nō naʻe ke kākoʻo hūpō ʻia o ʻIselaela e kekahi mau kānaka Hawaiʻi. Ma Instagram hoʻi i ʻike ʻia ai kekahi mau poʻe Hawaiʻi e hoʻohalahala aku ana i ke ʻano o ko Palesetine kūʻē ʻana iā ʻIselaela. Wahi a ua poʻe hoʻokamani nei, he mau limahaeweli ka poʻe Palesetine a ʻo ka hoʻopahūpahū ʻia o Gaza ka hana kūpale wale iho nō o ʻIselaela. E ua mau poʻo ʻōpae nei, i hewa hoʻi i nā kuaʻāina a me nā keiki o Palesetine? He hana kūpale wale iho nō ka hoʻopahūpahū ʻana i nā keiki a me ka hoʻolilo ʻana iā lākou i mau kama lele? ʻAʻole loa. I ko ʻoukou kākoʻo ʻana iā ʻIselaela, e kākoʻo pū ʻia nō hoʻi ka nalo ʻia ʻana o kahi hoa lāhui ʻōiwi mai ka honua. E hoʻi ka waʻa, mai hoʻopaʻa aku i ka ʻino. E nā Hawaiʻi, eia ka manawa a kākou e hui lōkahi ai ma ka manaʻo, e kākoʻo mau aku i ka poʻe Palesetine. Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo hanohano a David A. Kahalemaile, “Ke ea o na i-a, he wai. Ke ea o ke kanaka, he makani. O ke ea o ka honua, he kanaka…Ke ea o ko Hawaii Pae Aina… Oia no ka noho Aupuni ana.” Mai hoʻopoina ʻia ka ʻōlelo kamahaʻo a Joseph Nāwahī, “Aole i ike maka ia ia mea he aloha, aole hoi hiki ke hoopaaia, aole hoi e hiki ke haha ia; aka, ua laha wale aku oia, a ua lele wale aku a pili i kona aina hanau ponoi iho, me he ume la o ke kui Mageneti.” Mai hoʻopoina ʻia nō hoʻi ka ʻōlelo a James Kaulia, “Nolaila, mai makau, e kupaa ma ke Aloha i ka Aina, a e lokahi ma ka manao, e kue loa aku i ka hoohui ia o Hawaii me Amerika a hiki i ke aloha aina hope loa.” Pēlā pū ke aloha o ka poʻe Palesetine i ko lākou one hānau. I loko nō o ko ʻIselaela hoʻokuʻu ʻana i nā pōkā pahū ma Gaza, ʻaʻole e haʻalele aku ana kekahi o ka poʻe ʻōiwi o laila. Wahi a kekahi mau poʻe Palesetine, inā e pau ana ko lākou ʻāina i ka hoʻopahū ʻia, e pau pū iho ana nō lākou nei me ka ʻāina. Pēlā ka ikaika o ko lākou aloha i ka ʻāina. ʻO kēia paha kekahi laʻana maoli o ke aloha ʻāina a Joseph Nāwahī i kuhikuhi maila i luna. Ua pili a paʻa pono ko lākou kino i ko lākou kulāiwi i loko nō o ka makaʻu a me nā pōpilikia e loaʻa mai ana. E ka poʻe ʻōiwi o Palesetine, me ʻoukou nō ka mana o Kūkāʻilimoku, ke akua hoʻi nona ka mana loa e hui lōkahi ai ka paeʻāina ʻo Hawaiʻi mai ka lā puka i Haʻehaʻe a i kona welo ʻana i Lehua; me ʻoukou hoʻi ka manaʻolana e hoʻi koke ai ka maluhia i ko ʻoukou ʻāina kulāiwi; me ʻoukou nō ke kukui mālamalama nāna e alakaʻi aku i ko ʻoukou poʻe hala i ke ao ʻaumakua; a me ʻoukou pū hoʻi ko mākou kākoʻo aloha piha mau ʻana. E ola ka lāhui Palesetine a kau i ka puaneane. Haina mai ana ka puana Na hoa i ka ehu poka © Keleka Falces 2023 #alohaaina #keaopolitika #kuikalono #nalahuioiwi ko mua ko hope